Πρωτοπρεσβυτέρου Ἰωάννου Φωτοπούλου
(συνυπογράφουν 13 πατέρες).
Ἡ ἀνομία τῶν λειτουργικῶν μεταφράσεων καί ἡ διαστροφή τῆς ὀρθοδόξου Λατρείας.
[Ὅσα ἀκολουθοῦν δέν ἔχουν σκοπό τήν ἀναίρεση τῶν ἐπιχειρημάτων τῶν ἐπιδόξων μεταρρυθμιστῶν τῆς ὀρθοδόξου Λατρείας καί δή τῶν ὑπερμάχων τῆς μεταφράσεως τῶν κειμένων της. Αὐτό ἔχει γίνει πρό πολλοῦ μέ τή δημοσίευση εἰσηγήσεων καί κειμένων τῶν καθηγητῶν Πανεπιστημίου π. Θεοδώρου Ζήση[1], κ. Σταύρου Κουρούση[2] καί τοῦ δόκτορος Φιλοσοφίας κ. Φώτη Σχοινᾶ. Ὁ τελευταῖος εἰδικά ἐπέφερε συντριπτικά κατάγματα στήν ἀναγεννησιακή μανία «διορθώσεως» τῶν μεταρρυθμιστῶν μέ τή βοήθεια ὄχι μόνο τῆς Παραδόσεως ἀλλά καί πάσης ἀνθρωπιστικῆς ἐπιστήμης δηλ. μέ γλωσσολογικά, φιλολογικά, φιλοσοφικά, ψυχολογικά καί λογικά ἐπιχειρήματα καί τήν παράθεση πλουσιωτάτης ἑλληνικῆς καί ξένης βιβλιογραφίας[3]. Νηφάλιες καί πολύ χρήσιμες κρίνουμε καί τίς τοποθετήσεις τοῦ πρεσβυτέρου π. Ἀθανασίου Λαγουροῦ διατυπωμένες ὑπό μορφή 14 ἐρωτήσεων καί δημοσιευμένες πρόσφατα στό περιοδικό Χριστιανική Βιβλιογραφία[4].
Στόχος τῶν παρακάτω σκέψεων εἶναι ἡ μέσω παραδειγμάτων παρουσίαση τῶν ἁπτῶν συνεπειῶν μιᾶς συγκεκριμένης πειραματικῆς ἐφαρμογῆς, δηλαδή μεταφράσεων κειμένων τῆς ἀμωμήτου ὀρθοδόξου λατρείας οἱ ὁποῖες ἐπεβλήθησαν ὑπό συγκεκριμένου Μητροπολίτου στούς ἱερεῖς πρός χρῆσιν στήν καθ’ ἡμέραν Λατρεία].
Τίς δώσει κεφαλῇ μου ὕδωρ καί ὀφθαλμοῖς μου πηγήν δακρύων καί κλαύσομαι τόν λαόν τοῦτον; ...βολίς τιτρώσκουσα ἡ γλῶσσα αὐτῶν, δόλια τά ρήματα αὐτῶν...Ἡ σκηνή μου ἐταλαιπώρησεν, ὤλετο, καί πᾶσαι αἱ δέρρεις μου διεσπάσθησαν...οἱ ποιμένες ἠφρονεύσαντο...Οὐκ ἐκάθισα ἐν συνεδρίῳ αὐτῶν παιζόντων» ( Ἱερεμ. 8, 23· 9, 7· 10, 20-21· 15, 17) .
Μέ λύπη παρατηροῦμε ὅτι τά τελευταῖα χρόνια ἡ ἁγιωτάτη, Ὀρθόδοξη Λατρεία καί ὅ,τι σχετίζεται μέ αὐτήν ὑπόκειται σέ μιά δῆθεν ἐπιστημονική κριτική, ἐνῷ στήν πραγματικότητα πολεμεῖται καί ἀλλοιώνεται. Ἡ τυπική Tάξις καταπατεῖται στό βωμό μιᾶς δῆθεν ποιμαντικῆς· οἱ μυστικές εὐχές θεατρίζονται χάριν μιᾶς προτεσταντικοῦ εἴδους συμμετοχῆς · καινούργιες ἀκολουθίες καί καινούργιες εὐχές ἐφευρίσκονται· τελοῦνται δύο ἤ καί τρεῖς λειτουργίες τήν ἴδια ἡμέρα, γίνονται λειτουργίες τό ἀπόγευμα ἤ οἱ λειτουργοί κατά τήν προσφορά τῆς Θ. Εὐχαριστίας στρέφονται πρός δυσμάς λειτουργοῦντες «κατενώπιον τοῦ λαοῦ», παρά πᾶσαν ἀρχαίαν ἐκκλησιαστικήν παράδοσιν. Κάποιοι κατέβασαν χαμηλά τό ἱερό τέμπλο ἤ τό κατήργησαν. Τό κακό εἶναι ὅτι ἐπί ἀρχιεπισκοπείας Χριστοδούλου αὐτή ἡ ἐπίθεση κατά τῆς λατρείας ἐνδύθηκε ἐπίσημο μανδύα μέ τή λεγομένη «Ἐπιτροπή Λειτουργικῆς ἀναγεννήσεως», ἡ ὁποία συστηματικῶς ἐργαζόταν γιά τήν εἰσαγωγή καινοτομιῶν στή Λατρεία. Ὑπό τήν ἐπίδρασή της δι’ Ἐγκυκλίου ὁ ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος ἐπέβαλε τήν ἀνάγνωση τοῦ Ἀποστόλου καί τοῦ Εὐαγγελίου καί στή δημοτική[5]. Σέ μιά Ἀνακοίνωση μετά ἀπ’ αὐτή τήν Ἐγκύκλιο προετοιμάζονταν οἱ χριστιανοί νά δεχθοῦν στή λατρεία καί καινούργιους ὕμνους στή δημοτική[6]. Ἄν καί αὐτό τό «πιλοτικό» πρόγραμμα κατέρρευσε, τό κακό προηγούμενο βρῆκε τούς μιμητές καί συνεχιστές του.
Ι. Οἱ κακές παραφράσεις τοῦ Μητροπολίτου Μελετίου
Μεταξύ αὐτῶν, οἱ ὁποῖοι μετέρχονται ποικίλες ἀντιπαραδοσιακές «ποιμαντικές» εἶναι ὁ μητροπολίτης Νικοπόλεως καί Πρεβέζης κ. Μελέτιος, ὁ ὁποῖος ἐπιβάλλει στούς ἱερεῖς τῆς Μητροπόλεώς του α) νά τελοῦν τή Θ. Λειτουργία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου ἀπό ΔΙΚΗ ΤΟΥ φυλλάδα στήν ὁποία οἱ μυστικές εὐχές, γραμμένες στή δημοτική πρέπει νά διαβάζονται ἐκφώνως. β) νά τελοῦν τά Ἱ. Μυστήρια καί νά διαβάζουν τίς ποικίλες ἱερατικές εὐχές στή δημοτική γλώσσα ἀπό ΔΙΚΟ ΤΟΥ εὐχολόγιο. Σ’ αὐτό τό «εὐχολόγιο» περιέλαβε τήν Ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἁγιασμοῦ, τοῦ Ἁγιασμοῦ στά Σχολεῖα, τίς εὐχές τῆς πρώτης, ὀγδόης καί τεσσαρακοστῆς ἡμέρας ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ παιδίου, τήν εὐχή στή γυναῖκα ὅταν ἀποβάληται, τήν ἀκολουθία τοῦ Βαπτίσματος, τοῦ Εὐχελαίου, τοῦ Γάμου καί διάφορες εὐχές ὑπέρ ὑγείας, εἰς βασκανίαν κλπ.[7] γ) νά διαβάζουν σέ ΔΙΚΗΣ ΤΟΥ ἐμπνεύσεως λαϊκή μετάφραση τίς εὐχές τοῦ Μ. Ἁγιασμοῦ καί τῆς Γονυκλισίας κατά τίς ἑορτές τῶν Θεοφανείων καί τῆς Πεντηκοστῆς ἀντιστοίχως.
ΙΙ. Καινοτομίες σέ ὅλα τά πεδία
Σέ σχέση μέ τήν ἀπ’ αἰῶνος λειτουργική πράξη τῆς Ἐκκλησίας οἱ ἐνέργειες αὐτές τοῦ Σεβασμιωτάτου ἀποτελοῦν ἀνεπίτρεπτες καινοτομίες, στήν οὐσία ἀλλοιώσεις, οἱ ὁποῖες διαστρέφουν τό πνευματικό αἰσθητήριο, τό ὀρθόδοξο φρόνημα τῶν χριστιανῶν καί τήν πλήρη ἐμπιστοσύνη τους στήν Ἁγία Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία.
Οἱ ἀλλοιώσεις αὐτές πραγματοποιοῦνται στά ἑξῆς πεδία : α) στό γλωσσικό (λεκτικό-ἐκφραστικό) β) στό ποιητικό γ) στό θεολογικό δ) στό ἑρμηνευτικό ε) στό ἐπίπεδο τῆς τυπικῆς Τάξεως καί στ) στό επίπεδο τοῦ οὐσιώδους περιεχομένου τῶν εὐχῶν.
Α) Στό γλωσσικό (λεκτικό - ἐκφραστικό) πεδίο.
Οἱ μεταφράσεις-παραφράσεις, στήν ἀγχώδη προσπάθεια τοῦ μεταφραστοῦ νά δοθοῦν στόν λαό κατανοητά, «μασημένα» τά ὑψηλά νοήματα τῆς λατρείας καταντοῦν πρόχειρες καί λαϊκιστικές. Κι αὐτό γιατί ἐκλαϊκευμένη μετάφραση τῶν κειμένων τῆς θείας λατρείας εἶναι ἀδύνατον νά γίνει χωρίς ἀλλοίωση τοῦ περιεχομένου γιά παρά πολλούς λόγους, π.χ. λόγῳ τοῦ ὑψηλοῦ λατρευτικοῦ ὕφους ἤ τῶν ὑψηλῶν νοημάτων πού περικλείονται στίς εὐχές ἤ λόγῳ τῶν ποιητικῶν σχημάτων πού δέν μεταφράζονται.
Παραδείγματα[8]
| ΚΕΙΜΕΝΟ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕΛΕΤΙΟΥ |
1. | Κλῖνον, Κύριε, τό οὗς σου | Σκύψε, Κύριε, γύρισε τ’ αὐτί σου. |
2. | Μή ἀποστρέψεις τό πρόσωπόν σου ἀπ’ ἐμοῦ καί ὁμοιωθήσομαι τοῖς καταβαίνουσιν εἰς λάκκον. | Μήν αποστρέψεις τό πρόσωπό σου από μένα καί καταντήσω πεθαμένος! |
3. | Σήμερον ὁ Δεσπότης πρός τό βάπτισμα ἐπείγεται | Σήμερα ὁ Δεσπότης τρέχει στό Βάπτισμα. |
Οἱ μεταφράσεις αὐτές στεροῦνται σοβαρότητος καί προκαλοῦν θυμηδία.
Ἡ προχειρότητα ἐπίσης, ὁ λαϊκισμός καί ἡ ποιμαντική «ἀγωνία» ὁδηγεῖ σέ φοβερές ἀνακρίβειες πού «στεγνώνουν» τούς πνευματικούς χυμούς τῶν εὐχῶν καί τίς μεταμορφώνουν σέ πρόχειρες, αὐτοσχέδιες προσευχές.
Παραδείγματα
| ΚΕΙΜΕΝΟ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕΛΕΤΙΟΥ |
1. | … καί ἐπίστρεψον τήν αἰχμαλωσίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν, τήν οἰκείαν συμπάθειαν ἔχων ὑπέρ ἡμῶν πρεσβεύουσαν | Ἀπάλλαξέ μας ἀπό τήν αἰχμαλωσία τῶν ψυχῶν μας, Σύ πού πονᾶς τόσο γιά μᾶς.. |
2. | ..καί πρόσχες ἡμῖν ἐν εὐμενείᾳ καί χάριτι. | Ρίξε μας μιά σπλαχνική ματιά! |
Ἄλλη γλωσσική συνέπεια τῶν μεταφράσεων εἶναι ἡ ἀφαίρεση ἀπό τό λεξιλόγιο τῶν χριστιανῶν ποικίλων λέξεων τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας πού εἶναι φορτισμένες μέ μοναδικό περεχόμενο καί εἶναι συνδεδεμένες μέ τήν Ἁγία Γραφή καί τήν θεολογική και ἀσκητική Παράδοση τῶν Ἁγίων Πατέρων. Αὐτό σημαίνει παντελῆ ἀποξένωση τῶν πιστῶν ἀπό τά ἐμπεριεχόμενα στίς λέξεις αὐτές σωτηριώδη νοήματα καί πλήρη ἀποκοπή τους ἀπό τό πρωτότυπο κείμενο τῆς ἁγίας Γραφῆς, τά κείμενα καί τή θεολογία τῶν Ἁγίων Πατέρων.
Παράδειγμα
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕΛΕΤΙΟΥ |
Αδελφοί ὑπόδειγμα λάβετε τῆς κακοπαθείας καί τῆς μακρο-θυμίας τούς Προφήτας (Ἰακ. 5, 10) | Αδελφοί μου πάρτε για παρά-δειγμα καρτερικότητας στις θλίψεις τους προφήτες. |
Οἱ λέξεις «ὑπόδειγμα», «κακοπάθεια», «μακροθυμία» ἐξορίζονται ἀπό τόν πνευματικό-μορφωτικό ὁρίζοντα τῶν πιστῶν. Οἱ Χριστιανοί κατατάσσονται στούς ἠλιθίους, ἀμορφώτους, καί ἀνικάνους νά κατανοήσουν τί σημαίνουν οἱ λέξεις αὐτές. Ταυτόχρονα ἀπομακρύνονται ἀπό τό νόημα τῆς «κακοπαθείας», ὅπως ὁρίζεται αὐτή στά ἀσκητικά κείμενα. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τόν ὅρο «μακροθυμία» πού ἔχει εὐρύτερο καί δυναμικώτερο περιεχόμενο ἀπό τή λέξη καρτερία καί τά παράγωγά της καί χρησιμοποιεῖται πολύ συχνά γιά νά ἐκφράσει τή....μακροθυμία ( πῶς ἀλλιῶς νά τή μεταφράσουμε ;) τοῦ Δεσπότου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ[9].
Β) Στό ποιητικό πεδίο. Οἱ μεταφράσεις τοῦ Μητροπολίτου ἀποτελοῦν ἀληθῆ καταστροφή τοῦ ποιητικοῦ λόγου καί τοῦ ρυθμοῦ.
Παράδειγμα
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕΛΕΤΙΟΥ |
Εὐλογητός Κύριος ὁ Θεός ἡμῶν ὁ τοῦ μυστικοῦ γάμου ἱερουργός καί τοῦ σωματικοῦ νομοθέτης ὁ τῆς ἀφθαρσίας φύλαξ καί τῶν βιωτικῶν ἀγαθός οἰκονόμος | Ευλογητός είσαι Κύριε και Θεέ μας που είσαι ιερουργός του μυστικού γάμου των ψυχών μας μαζί Σου, και νομοθέτης του σωματικού γάμου. Σύ που είσαι φύλακας της πνευματικής ακεραιότητας και ρυθμιστής καλός των βιωτικών αναγκών. |
Ἄν καί ἡ ποιητική τῶν εὐχῶν εἶναι εὐκολότερα αἰσθητή στόν ἀναγινώσκοντα ἱερέα, ὅμως καί οἱ ἀκροατές πιστοί δέν εἶναι ἄμοιροι αἰσθήσεως τοῦ κάλλους τῶν εὐχῶν. Κάθε εἰλικρινής ἀναγνώστης μπορεῖ νά δεῖ ἀπό τή μιά τό ζωηρό κείμενο μέ τίς μετρημένες συλλαβές, τόν προσεκτικό τονισμό καί τίς ἐπιλεγμένες λέξεις στήν κατάλληλη σειρά, κι από τήν ἄλλη τήν καταλογάδην μετάφραση · νά συγκρίνει τό ἄψογο ἀπό πάσης πλευρᾶς τῆς εὐχῆς[10] μέ τήν πεζότητα τῆς δῆθεν ἠθικοπλαστικῆς μεταφράσεως. Ἄς μή μᾶς πεῖ κανείς ὅτι αὐτά δέν ἔχουν σημασία! Δηλαδή σημασία ἔχει μόνο νά ἐπιβάλλουμε στανικῶς τό θέλημά μας στήν Ἐκκλησία;
Ἐπιτρέπεται νά θυσιάζουμε κυριολεκτικῶς τά πάντα στό βωμό τῆς κατανοήσεως καί μάλιστα κατανοήσεως ἀπό τούς πιστούς τῆς δικῆς μας ἑρμηνείας τῶν εὐχῶν; Ἠ μήπως θά φροντίσουμε νά κάνουμε καλλίτερες, ποιητικότερες μεταφράσεις; Οἱ νοῦν ἔχοντες ἀντιλαμβάνονται ὅτι αὐτό εἶναι αδύνατον.
Γ) Στό θεολογικό πεδίο. Κατά τήν παράφραση τῶν εὐχῶν, ψαλμῶν καί ἀναγνωσμάτων φαίνεται ὅτι μαζί μέ τόν ὑπέρμετρο λαϊκισμό συμβαδίζει ἡ ἐπιπόλαιη θεώρηση τῶν θεολογικῶν νοημάτων τῶν ἱερῶν κειμένων.
Παραδείγματα
| ΚΕΙΜΕΝΟ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕΛΕΤΙΟΥ |
1. | Τριάς ὑπερούσιε, ὑπεράγαθε, ὑπέρθεε, παντοδύναμε, παντεπίσκοπε, ἀόρα-τε, ἀκατάληπτε...(Ἀπό τήν εὐχή τοῦ Ἁγίου Σωφρονίου-Θεοφάνεια). | Ἁγία τριάς, ὑπερούσια, ὑπεράγαθη, παντοδύναμη, ἀόρατη, ἀκατάληπτη... |
2. | Σήμερον ὁ ἄκτιστος ὑπό τοῦ ἰδίου πλάσματος βουλῇ χειροθετεῖται ( Ὡς ἄνω). | Σήμερα ὁ ἄκτιστος καί δημιουργός Θεός, τό θέλησε, καί δέχθηκε ἑκούσια, νά βάλει τό χέρι του ἐπάνω στό κεφάλι Του ἕνα πλάσμα του, γιά νά Τοῦ δώσει εὐλογία! |
3. | Σήμερον ρείθροις μυστικοῖς πᾶσα ἡ κτίσις ἀρδεύεται ( Ὡς ἄνω). | Σήμερα τό ἁγιασμένο αὐτό νερό, τό παίρνει καί τό πίνει ὁ κόσμος ὅλος. |
4. | Σήμερον λαμπαδοφεγγεῖ πᾶσα ἡ κτίσις ἄνωθεν ( Ὠς ἄνω). | Σήμερα ὁλόκληρος ὁ ἄνω κόσμος πανηγυρίζει, σκιρτάει ἀπό χαρά, κρατάει κεριά! |
5. | Ἄχραντε, ἀμίαντε....φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον (Α΄εὐχή γονυκλισίας). | Ἄχραντε ἀμίαντε..τό φῶς τό ἀπρόσιτον. |
6. | Καί καταξίωσον αὐτήν διά τῶν εὐχῶν τοῦ τιμίου πρεσβυτερίου καταφυγεῖν ἐν τῇ ἀγίᾳ σου καθολικῇ Ἐκκλησίᾳ..» (Β΄ Εὐχή τοῦ ἐκκλησιασμοῦ). | Και καταξίωσέ την δια των ευχών των πρεσβυτέρων της Εκκλησίας Σου, να καταφύγει στην αγία Σου Ἐκκλησία…. |
Σχόλια στίς παραπάνω θεολογικές ἀστοχίες
∙ Στήν 1η περίπτωση ἀπουσιάζουν ἀπό τή μετάφραση τά ἐπίθετα «ὑπέρθεε» καί «παντεπίσκοπε». Γιατί; Εἶναι κατά τή γνώμη τοῦ μεταφραστοῦ περιττά, δέν κατάφερε νά τά ἀποδώσει στή δημοτική ἤ στή βιασύνη του τά λησμόνησε; Σέ κάθε περίπτωση φανερώνεται ἐλλιπής σεβασμός πρός τήν ἀκρίβεια τῆς ἁγιαστικῆς εὐχῆς.
∙ Στή 2η περίπτωση, ἐκτός ἀπό τίς ἀναλυτικές ἑρμηνευτικές παρεμβάσεις ὁ μεταφραστής μᾶς λέγει κάτι παράδοξο · ὅτι ὁ Χριστός δέχεται «εὐλογία» ἀπό τόν Πρόδρομο! Ἴσα -ἴσα ὁ ὑμνογράφος στόν προεόρτιο Οἶκο τῆς 5ης Ἰανουαρίου θέτει στό στόμα τοῦ Κυρίου τήν ἑξῆς προτροπή πρός τόν Πρόδρομο : «μόνον βάπτισόν με σ ι ω π ῶ ν καί προσδοκῶν τά ἀπό τοῦ Βαπτίσματος». Ἐκεῖνο πού διαβάζουμε στήν Εὐχή εἶναι ὅτι ὁ Κύριος «χειροθετεῖται» ἀπό τόν Τίμιο Πρόδρομο καί οὐδέν ἄλλο.
∙ Στήν 3η περίπτωση τά «μυστικά ρεῖθρα» πού ἀρδεύουν τήν κτίση εἶναι οἱ θεῖες ἄκτιστες ἐνέργειες, οἱ ὁποῖες ἁπλοῦνται σέ ὅλη τή δημιουργία διά τοῦ ἁγιασμοῦ τῶν ὑδάτων. Πάντως δέν εἶναι ἁπλῶς «τὀ ἁγιασμένο νερό πού τό παίρνει καί τό πίνει ὁ κόσμος ὅλος».
∙ Στήν 4η περίπτωση ἡ μετάφραση δέν ἀποτελεῖ ἁπλή ἀστοχία, ἀλλά ὀλισθαίνει πρός τόν εὐτελισμό τοῦ θεολογικοῦ νοήματος : «Σήμερα ὁλόκληρος ὁ ἄνω κόσμος πανηγυρίζει, σκιρτάει ἀπό χαρά, κρατάει κεριά»!!! Έδῶ ὁ ἅγιος ποιητής τῆς εὐχῆς ὁμιλεῖ γιά τήν ἄκτιστο θεοποιό χάρη, τό ἄκτιστο φῶς διά τοῦ ὁποίου καταλάμπονται τά ἀγγελικά τάγματα κατά τήν βάπτιση τοῦ Κυρίου. Μέσα ἀπό τήν Παρακλητική γίνεται συνεχῶς λόγος περί τῆς ἐλλάμψεως τῶν ἀγγέλων. Ἕνα ἀπό τά ἀπειράριθμα παραδείγματα: «Φωτί θεουργῷ τά Σεραφείμ ἀμέσως πλησιάζοντα καί πολλαχῶς αὐτῷ ἐμπιπλάμενα, ταῖς πρωτοδότοις σαφῶς ἐλλάμψεσι, πρωτουργῶς λαμπρύνονται...» (Παρακλητική Ἦχος α΄ , Δευτέρα, Κανών Ἀσωμάτων Ὠδή γ΄ α΄τροπ.). Τό νά ποῦμε ὅτι οἱ Ἄγγελοι «κρατοῦν κεριά» δέν ἀποτελεῖ φθηνή καί ρηχή παράφραση τοῦ ἱεροῦ νοήματος; Κι ἔπειτα ποῦ βρῆκε ὁ μεταφραστής ὅλες αὐτές τίς λέξεις πανηγυρίζει, σκιρτάει ἀπό χαρά;
∙ Στήν 5η περίπτωση τό θεολογικό ὅρο «φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον», μέ τόν ὁποῖο ἀπευθύνεται ἡ Ἐκκλησία πρός τόν Πατέρα, κατά τήν Α ΄ Εὐχή τῆς Γονυκλισίας, ὁ μεταφραστής τόν ἀποδίδει ὡς «φῶς ἀπρόσιτον». Ὅμως ὁ ὅρος «φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον» εἶναι τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ( Α΄Τιμ. 6, 16) καί ἔχει βαθύτατο θεολογικό περιεχόμενο. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες (π.χ. ὁ Μ. Βασίλειος, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ὁ Ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης) δίδουν βαθύτατη ἑρμηνεία στήν μετοχή «οἰκῶν». Ἐξηγοῦν ποιός εἶναι ὁ «οἰκῶν» καί ποιό εἶναι τό «ἀπρόσιτον φῶς». Γι’ αὐτό δέν ἐπιτρέπεται νά ἰσοπεδωθεῖ ἡ θεολογική αὐτή φράση μέ τήν παράλειψη τῆς μετοχῆς, ὅπως συμβαίνει στή δεδομένη μετάφραση.
∙ Στήν 6η περίπτωση παραλείπει τό ἐπίθετο «Καθολική» πού χαρακτηρίζει τήν Ἐκκλησία. Τοῦ ἀρκεῖ ἴσως τό «ἁγία» ; ἤ φοβᾶται ὅτι ἀκούγοντας οἱ πιστοί τή μετάφρασή του θά νομίσουν ὅτι πρόκειται γιά τή λεγομένη ρωμαιοκαθολική ἐκκλησία; Ὅπως κι ἄν ἔχει τό πρᾶγμα ἡ παράλειψη εἶναι σοβαρή ἀφοῦ ἡ Εὐχή ἀπαιτεῖ νά γίνει λόγος γιά τήν καθολικότητα τῆς Ἐκκλησίας καί γιά τήν «καταφυγή» τῆς μητέρας καί τοῦ ἐκκλησιαζομένου βρέφους, ὄχι σέ ὁποιαδήποτε «ἐκκλησία», ἀλλά στήν ἁγία Καθολική, δηλαδή τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.
Δ) Στό ἑρμηνευτικό πεδίο.
Ὁ μεταφραστής στήν προσπάθειά του νά κάμει κατανοητά τά κείμενα καταφεύγει σέ ποικίλες ἑρμηνεῖες μέ τίς ὁποῖες εἴτε ὑποκαθιστᾶ τό κείμενο τῶν ψαλμῶν ἤ τῶν εὐχῶν εἴτε τίς παρεμβάλλει στή μετάφρασή του ὡς συμπλήρωμα κατά τό δοκοῦν.
Παράδειγμα
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕΛΕΤΙΟΥ |
(Ἀπό τόν Ν΄ Ψαλμό) Ἰδού γάρ ἐν ἀνομίαις συνελήφθην. Ραντιεῖς με ὑσσώπῳ καί καθαρισθήσομαι, πλυνεῖς με καί ὑπέρ χιόνα λευκανθήσομαι | Μέσα στόν κύκλο τῆς παράβασης καί τῆς φθορᾶς ἄρχισε καί ἡ δική μου ἡ ζωή Θά καθαρίσεις την ψυχή μου με το Πνεύμα Σου τό άγιο και με το Βάπτισμα λευκότερο από το χιόνι θα με κάνεις. |
Εἶναι φανερό ὅτι δέν εἶναι ἐπιτρεπτό νά παρεμβάλλουμε μέσα στό κείμενο τοῦ Προφητάνακτος τήν ὁποιαδήποτε ἑρμηνεία. Εἶναι ἄλλο νά ἑρμηνεύουμε τά ἱερά κείμενα στό πλαίσιο ἑνός κηρύγματος ἤ μιᾶς συγγραφῆς καί ἄλλο μέσα στή λατρεία νά παρεισάγουμε δικές μας ἑρμηνεῖες κατά τήν ἀνάγνωση τῶν Ψαλμῶν ἤ τῶν λοιπῶν ἁγιογραφικῶν ἀναγνωσμάτων. Παύει πλέον π.χ. στή συγκεκριμένη περίπτωση ὁ ψαλμός νά εἶναι ὁ Ν΄ Ψαλμός τοῦ Δαυΐδ. Μπροστά μας ἔχουμε ἕνα ἀλλόκοτο μίγμα μεταφράσεως καί ἑρμηνείας τοῦ Ψαλμοῦ.
Αὐτή ἡ διαρκής προσπάθεια, ὁ πειρασμός τοῦ μεταφραστοῦ νά ἑρμηνεύει, ἔχει συνέπειες καί στά ἄλλα ἐπίπεδα ἀλλοιώσεως.
Ε) Στό ἐπίπεδο τῆς Τάξεως ἤ ἀλλιῶς τοῦ Τυπικοῦ τῶν Ἱερῶν ἀκολουθιῶν.
Οἱ Ἀκολουθίες τελοῦνται στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πάντοτε κατά τήν Τάξη πού ὥρισαν οἱ θεοφόροι Πατέρες. Δέν ἐπιτρέπονται οἱ αὐτοσχεδιασμοί κατά τήν κρίση τοῦ κάθε ἱερέως, ἀρχιερέως, ἤ καί μιᾶς Συνόδου ἀκόμη, τοὐλάχιστον ὅσον ἀφορᾶ στήν βασική δομή τῶν Ἀκολουθιῶν καί τῶν Ἱερῶν Μυστηρίων, τίς συγκεκριμένες εὐχές καί τά ἀναγνώσματα πού εἶναι θησαυρισμένα στό λειτουργικά βιβλία τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἄν ἡ ἐκκλησιαστική τυπική τάξις καταφρονεῖται, σύντομα θά φτάσουμε στήν προτεσταντική καί πεντηκοστιανή ἀταξία, ἀναρχία καί σύγχυση. Στήν περίπτωση τοῦ Μητροπολίτου Πρεβέζης ἔγιναν πολύ «τολμηρά», γιά νά μή χαρακτηρισθοῦν ἀλλιῶς, βήματα εἰς βάρος τῆς τάξεως.
Στό Εὐχολόγιο ΤΟΥ ὁ Μητροπολίτης δίπλα στήν καινοτομία τῆς μεταφράσεως ὅλων τῶν εὐχῶν διέπραξε καί τά ἀκόλουθα ἀτοπήματα :
∙ 1) Στήν Ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἁγιασμοῦ κατήργησε τήν μεγάλη, ὑπέροχη εὐχή : «Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ μέγας τῇ βουλῇ καί θαυμαστός τοῖς ἔργοις...» καί τήν ὑποκατέστησε μέ μία μικρή εὐχή- τίς οἶδεν ἀπό ποῦ τήν ἀνέσυρε- ἀγνώριστη κι αὐτή ἀπό τήν κακή μετάφρασή της. (Λείπουν καί ὁ Ν΄ Ψαλμός τό «Θεός Κύριος» καί τά μετ’ αὐτό τροπάρια, τά τροπάρια πρό τοῦ τρισαγίου και τό Εὐαγγέλιο καί ὁ Ἀπόστολος. Πιστεύουμε ὅτι παραλείπονται ὡς ἀναγινωσκόμενα ἀπό τό κανονικό εὐχολόγιο).
∙ 2) Κατήργησε πλήρως τίς τρεῖς εὐχές πού διαβάζονται τήν πρώτη ἡμέρα γεννήσεως τοῦ παιδιοῦ καί τίς ὑποκατέστησε μέ κάποια εὐχή πού δέν μπορεῖς λόγῳ τῆς μεταφράσεως νά ἀναγνωρίσεις ἄν εἶναι παλαιά πού ἔχει περιπέσει σέ ἀχρησία ἤ εἶναι εὐχή δικῆς του ἐπινοήσεως.
∙ 3) Ἀπό τίς εὐχές τοῦ ἐκκλησιασμοῦ τῶν παιδιῶν (σαραντισμοῦ) κατήργησε τήν εὐχή «Ὁ Θεός, ὁ Πατήρ, ὁ Παντοκράτωρ» καί διέστρεψε καί σφαγίασε τήν εὐχή «Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ διά τῆς ἐνανθρωπήσεως», ἡ ὁποία κανονικά ἀπευθύνεται στόν Πατέρα. Τήν «κουτσoύρεψε» καί τήν ἀπευθύνει στόν Χριστό.
∙ 4) Ἀπό τήν Τάξη τελέσεως τοῦ Μυστηρίου τοῦ Εὐχελαίου κρατεῖ μόνο τό Τρισάγιο, τόν Πεντηκοστό ψαλμό, τά Εἰρηνικά, τήν πρώτη εὐχή «Κύριε ὁ ἐν τῷ ἐλέει καί τοῖς οἰκτιρμοῖς», τρία τροπάρια, τόν Α΄ Ἀπόστολο καί τό Α΄ Εὐαγγέλιο, τήν αἴτηση «Ἐλέησον ἡμᾶς», τίς εὐχές «Βασιλεῦ ἅγιε, εὔσπλαχνε», «Ἄναρχε, ἀδιάδοχε» καί «Πάτερ ἅγιε ἰατρέ τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων» μετά ἀπό τίς ὁποῖες τελειώνει μέ τό «Δι’ εὐχῶν» ἄνευ ἀπολύσεως. Παραλείπει πλήν τοῦ Κανόνος, 6 Εὐαγγέλια, 6 Ἀποστόλους καί 6 εὐχές!
∙ 5) Κατήργησε πλήρως τήν ἀκολουθία τοῦ Ἀρραβῶνος.
∙ 6) Μέσα στήν Ἀκολουθία τοῦ Μυστηρίου τοῦ Γάμου μετέφερε τήν α΄ εὐχή τοῦ Ἀρραβῶνος «Ὁ Θεός ὁ αἰώνιος» (ἐννοεῖται μεταφρασμένη). Μετά ἀπ’ αὐτήν γράφει : «καί θέτει [ ἐνν. ὁ ἱερεύς] τά δαχτυλίδια στά χέρια τους, χωρίς νά λέγει κάτι». Μέ τόν τρόπο αὐτό προκλητικά ἀρνεῖται τόν ἀρραβῶνα ( «ἀρραβωνίζεται ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ.... ) ὅπως τόν ἔχει θεσπίσει ἡ Ἐκκλησία. Ἐπίσης καταργεῖ τήν Α΄ Εὐχή τοῦ γάμου «Ὁ Θεός ὁ ἄχραντος» καί τήν εὐχή «Ὁ Θεός, ὁ Θεός ἡμῶν ὁ παραγενόμενος ἐν Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας».
ΣΤ) Στό ἐπίπεδο τοῦ περιεχομένου τῶν εὐχῶν τῆς θείας Λατρείας.
Ὁμιλοῦμε ἐδῶ γιά «διόρθωση» τῶν εὐχῶν, δηλαδή «διόρθωση» τῶν Ἁγίων Πατέρων, κατ’ ἐπέκτασιν «διόρθωση» τῆς Ἐκκλησίας. Παραθέτουμε τίς κυριώτερες περιπτώσεις ἀλλοιώσεως τοῦ περιεχομένου τῶν εὐχῶν :
∙ 1) Διαφωνεῖ εὐθέως μέ τό περιεχόμενο τῶν εὐχῶν «Εἰς γυναῖκα λεχώ» πού διαβάζονται τήν πρώτη ημέρα τῆς γεννήσεως τοῦ παιδιοῦ. Τόν ἐνοχλεῖ, ὡς φαίνεται, τό γεγονός ὅτι, ὅπως ἀναφέρει ἡ α΄ Εὐχή «κατά τόν τοῦ προφήτου Δαυΐδ λόγον, ἐν ἀνομίαις συνελήφθημεν καί διά ρύπου πάντες ἐσμέν ἐνώπιόν σου». Τόν ἐνοχλεῖ ἡ ἱκεσία τοῦ ἱερέως γιά τή λεχώνα : «τοῦ ρύπου κάθαρον ... καί καθάρισον αὐτήν ἀπό τοῦ σωματικοῦ ρύπου...»( β΄ Εὐχή). Τόν ἐνοχλεῖ καί ἡ γ΄ συγχωρητική Εὐχή «συγχώρησον τῇ δούλῃ σου...καί τοῖς ἁψαμένοις....». Ἀδιαφορεῖ γιά τήν παλαιοτάτη παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Καταργεῖ τίς εὐχές αὐτές πού δέν συνάδουν μέ τό ἐκσυγχρονιστικό, φεμινιστικό πνεῦμα μέ τό πνεῦμα τῆς ἑωσφορικῆς ἀνταρσίας κατά τῆς Παραδόσεως καί τήν ψευδοεπιστημονική νοοτροπία τῶν ποικίλων «λειτουργιολόγων». Διαφωνεῖ μέ τό πνεῦμα τῶν ἁγίων Πατέρων. Μέ τήν εἰσαγωγή μιᾶς ἄλλης εὐχῆς στή δημοτική, ἀλλοιώνει τό πλῆρες περιεχόμενο καί νόημα τῶν εὐχῶν τῆς πρώτης ἡμέρας. Καί ἐκτός ἀπό τά «ἐπίμαχα» σημεῖα πού προαναφέραμε, παραλείπει καί ὅλα τά ἄλλα πού περιλαμβάνονται στίς εὐχές καί στερεῖ ἀπό τίς λεχῶνες τήν ἰαματική χάρη καί τήν θεία προστασία πού προσφέρονται σ’ αὐτές (τίς λεχῶνες) μέ τίς ἅγιες εὐχές τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἀντί ὅλων ὅσων ἀναφέρουν οἱ εὐχές, ἀποκλειστικά γιά τή μητέρα, γράφει ὁ Μητροπολίτης περιληπτικά στήν «εὐχή» του ( σέ μονοτονική, βέβαια, γραφή): «Την δούλη Σου (....) προστάτευσέ την και απάλλαξέ την από κάθε πόνο και ανάγκη, και περιέθαλψέ την[11] με αγγέλους σου φαιδρούς[12] και φωτεινούς».
∙ 2) Ἐξ αἰτίας τοῦ ἰδίου πνεύματος σφαγιάζει τήν α΄ Εὐχή καί καταργεῖ τήν γ΄ Εὐχή τοῦ ἐκκλησιασμοῦ (σαραντισμοῦ). Διότι, κατά τήν Εὐχή αὐτή, ὁ μέν Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ἄν καί συνελήφθη ἀσπόρως «μετά τήν ἐκπλήρωσιν τῶν ἡμερῶν τοῦ καθαρισμοῦ τῷ Ἱερῷ προσαχθῆναι ἠνέσχετο», ὁ δέ Μητροπολίτης Μελέτιος δέν ἀνέχεται νά μνημονεύσει «καθαρισμό» τῶν γυναικῶν!
∙ 3) Ἀπό τήν Εὐχή «εἰς γυναῖκα ὅταν ἀποβάληται» στήν κακοποιημένη παράφρασή της ἐκτός πολλῶν ἄλλων διαστρεβλώσεων, ἀφαιρεῖ τή φράση «τήν σήμερον ἐν ἁμαρτίαις εἰς φόνον περιπεσοῦσαν ἑκουσίως ἤ ἀκουσίως». Ἡ φράση αὐτή περιλαμβάνεται δύο φορές στήν Εὐχή γιά νά τονίσει ἡ Ἐκκλησία τή σημασία τῆς ἀποβολῆς τοῦ ἐμβρύου, ὅτι πρόκειται δηλαδή γιά φόνο ἑκούσιο ἤ ἀκούσιο ἀνάλογα μέ τήν διάθεση τῆς ἐγκύου. Καί ἔτσι νά καλύψει διά τῆς συγχωρήσεως πλήρως ἀκόμη καί τήν πιθανή ἐνδόμυχη, ὁμολογημένη ἤ ὄχι ἐπιθυμία τῆς ἐγκύου γυναίκας νά «ξεφορτωθεῖ» τό συλληφθέν. Ἀποβάλλει λοιπόν ὁ μητροπολίτης τή φράση αὐτή καί μαζί της τή χάρη τῆς συγχωρήσεως πρός τήν ταλαιπωρημένη διά τῆς ἀποβολῆς γυναῖκα.
∙ 4) Στήν παραφρασμένη καί κατακρεουργημένη Εὐχή τοῦ Γάμου « Εὐλογητός Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν»[13] παρερμηνεύει τή φράση πού ἀκολουθεῖ :
Παράδειγμα
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕΛΕΤΙΟΥ |
«Αὐτός καί νῦν Δέσποτα, Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν, κατάπεμψον τήν χάριν σου τήν ἐπουράνιον ἐπί τούς δούλους σου τούτους...καί δός τῇ παιδίσκῃ ταύτῃ ἐν πᾶσιν ὑποταγῆναι τῷ ἀνδρί καί τόν δοῦλον σου τοῦτον εἰς κεφαλήν τῆς γυναικός...» | Σύ λοιπόν και τώρα, Δέσποτα Κύριε ο Θεός, ευλόγησε τους δούλους σου τούτους...και κάνε την κοπέλα αὐτή να αγαπά και να υποτάσσεται στον άνδρα της, και ο δούλος σου τούτος να είναι κεφαλή της ενώσεώς τους... |
α) Θεωρεῖ περιττή τήν δωρεά τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ πρός τούς μελλονύμφους ; Ἀλλιῶς πῶς τήν ὑποκαθιστᾶ μέ τήν εὐλογία («ευλόγησε τους δούλους σου») ἡ ὁποία σύμφωνα μέ τήν Εὐχή προσφέρεται ἐπανειλημμένως στούς μελλονύμφους, μ ε τ ά ὅμως τήν ἐπίκληση τῆς «ἐπουρανίου Χάριτος»[14];
β) Διά τῆς Εὐχῆς παρακαλεῖται ὁ Θεός νά δώσει τή Χάρη Του ὥστε ἡ γυναῖκα νά ὑποταχθεῖ καθ’ ὅλα στόν ἄνδρα της ( «ἐν πᾶσιν ὑποταγῆναι τῷ ἀνδρί»). Πρόκειται γιά ἕνα δύσκολο κατόρθωμα, τήν ἑκούσια ὑπακοή στό σύζυγο, τό ὁποῖο γιά νά ἐπιτευχθεῖ, χρειάζεται τή Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ὁ μεταφραστής σέ μιά πιό ἀποδεκτή ἀπό τό σύγχρονο ἐκκοσμικευμένο πνεῦμα, πιό...light ἐκδοχή παρακαλεῖ «νά ἀγαπᾶ καί νά ὑποτάσσεται στόν ἄνδρα της» μειώνοντας τόν σταυρό τῆς ὑπακοῆς.
γ) Ἐπίσης ὁ ποιητής τῆς Εὐχῆς ζητεῖ ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ νά διακονήσει τήν ἕνωση ἀνδρός καί γυναικός δίδοντας στόν ἄνδρα τή θέση τῆς κεφαλῆς τῆς γυναικός. Ὅσα λέγει ἡ Εὐχή εἶναι ἁπλῶς ἐπανάληψη τῶν λόγων τοῦ Ἀποστόλου «ὁ ἀνήρ εστί κεφαλή τῆς γυναικός, ὡς καί ὁ Χριστός κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας». Εἶναι ἐπανάληψη ὅμως πλήρης Χάριτος διά τῆς προσφερομένης ἱερατικῆς εὐλογίας.
«Διορθώνοντας» τόν Ἀπόστολο ὁ μεταφραστής ἐμφανίζει τόν ἄνδρα «κεφαλή της ενώσεως» ἀνδρός καί γυναικός. Πρόκειται γιά τραγελαφική ἑρμηνεία. Σύμφωνα μ’ αὐτήν ὑπόκειται ἡ ἕνωση ἀνδρός καί γυναικός καί πάνω ἀπό τήν ἕνωση αὐτή βρίσκεται πάλι ὁ ἄνδρας!
Ὅλες οἱ μεταφραστικές καινοτομίες πού ἐπιφέρουν ἀλλοιώσεις τῶν εὐχῶν, ἔχουν ἕνα κοινό παρανομαστή : τό φεμινιστικό σύνδρομο, τόν τρόμο μήπως παρεξηγηθοῦμε ἀπό τίς φεμινίστριες ὡς Ἐκκλησία ἐφαρμόζοντες τήν ἁγιογραφική καί Πατερική διδασκαλία!
ΙΙΙ. Λειτουργική ἀνομία
Τό σύνολο τῶν ἀλλοιώσεων πού προαναφέραμε συνιστοῦν λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ή ἀ ν ο μ ί α, ἀθέτηση δηλαδή καί καταφρόνηση τῆς καθιερωθείσης καί καθαγιασθείσης Όρθοδόξου λατρείας. Καί πρέπει νά ἐξηγήσουμε τί ἐννοοῦμε:
α) Ὁ Μητροπολίτης Μελέτιος ἐνεργεῖ ἀθέσμως ἐκκλησιολογικά 1) διότι ἡ πρωτοβουλία του εἶναι ἀντίθετη ἀπό τήν πράξη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας 2) διότι - ἄν ἀληθεύουν οἱ πληροφορίες μας - ἐξαναγκάζει τό πρεσβυτέριο, τό ὁποῖο ἐκκλησιολογικά εἶναι ἁρμοσμένο μ’ αὐτόν «ὡς χορδαί ἐν κιθάρᾳ» καί παρακάθηται μαζί του στό σύνθρονο, νά ἀκολουθεῖ τίς καινοτομίες του 3) διότι ἀδιαφορεῖ γιά τήν κατακραυγή τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ πού ὑποχρεώνεται νά μετέχει στά Ἱερά Μυστήρια, τά ὁποία τελοῦνται μέ κακοποιημένες καί ἐν πολλοῖς γελοιοποιημένες τίς ἅγιες εὐχές. Μέ ὅλα αὐτά φαίνεται νά ἀπαιτεῖ παρά πάντων, κλήρου καί λαοῦ, μιά ἀπροϋπόθετη, πέραν ὁποιωνδήποτε ὀρθοδόξων ἐκκλησιαστικῶν προδιαγραφῶν, «ὑπακοή».
β) Ἐνεργεῖ ἀσεβῶς ὡς πρός τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ὡς πρός τό περιεχόμενο καί τό νόημά της, ὡς ἐάν νά μήν ἔχει ἀνάγκη νά παραλαμβάνει ὑπό τῆς Ἐκκλησίας καί νά παραδίδει στούς ἀδελφούς του συμπρεσβυτέρους, τόν λαό καί τά πνευματικά του τέκνα ὅ, τι ἡ Ἐκκλησία κέκτηται ὡς πολύτιμο θησαυρό καί παρακαταθήκη διά μέσου τῶν αἰώνων.
γ) Ἐνεργεῖ καταφρονητικῶς ἔναντι τῶν Ἁγίων Πατέρων ἐπωνύμων καί ἀνωνύμων τῶν συνταξάντων τίς Ἱερές Ἀκολουθίες καί τίς φρικτές εὐχές διά τῶν ὁποίων τελοῦνται τά Μυστήρια, θεοῦνται καί ἁγιάζονται οἱ πιστοί, ἁγιάζεται ὅλη ἡ δημιουργία καί ἡ ζωή τῶν χριστιανῶν. Τό ἴδιο διαπράττει καί ἔναντι τῶν μετ’ αὐτούς ἁγίων Πατέρων, ἐπωνύμων καί ἀνωνύμων, οἱ ὁποῖοι παρέλαβαν «τῇ χαρᾷ καί τῷ φόβῳ» τήν ἱερά παρακαταθήκη τῆς Λατρείας, καί ὅπως εἶπε εὐλαβέστατος ἐπίσκοπος, «ἐχρύσωσαν» τά θεῖα λόγια τῶν Ἀκολουθιῶν μέ τά ἁγιασμένα χείλη τους.
IV. Δύο καταλυτικές μαρτυρίες
Στό σημεῖο αὐτό εἶναι, φρονοῦμε, χρήσιμο νά παραθέσουμε δύο μαρτυρίες βαρυτίμου ἀξίας γιά τό θέμα μας.
α ΄ μαρτυρία
Ἡ μαρτυρία αὐτή εἶναι τοῦ Μ. Ἀθανασίου, ὁ ὁποῖος στήν εἰσαγωγή του στήν Ἑρμηνεία τῶν Ψαλμῶν[15] παραθέτει τή γνώμη ἑνός ἀνωνύμου ἁγίου Γέροντος, ὡς γνώμη πού ἐκφράζει τήν ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας. Ἀρνεῖται λοιπόν ὁ ἅγιος Γέρων καί βεβαίως ὁ Μ. Ἀθανάσιος ὁποιαδήποτε ἀλλαγή λέξεων, διόρθωση καί παρέμβαση μέσα στό κείμενο τῶν Ψαλμῶν ἐξηγώντας καί τήν αἰτία τῆς ἀρνήσεώς του.
Παράδειγμα:
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕΛΕΤΙΟΥ |
«...Μή περιβαλλέτω μέντοι τις αὐτά τοῖς ἔξωθεν πιθανοῖς ρήμασι, μηδέ πειραζέτω τάς λέξεις μεταποιεῖν ἤ ὅλως ἐναλλάσσειν· ἀλλ’ οὕτως ἀτεχνῶς τά γεγραμμένα λεγέτω καί ψαλλέτω, ὥσπερ εἴρηται, ὑπέρ τοῦ καί τούς διακονήσαντας ἀνθρώπους αὐτά ἐπιγινώσκοντας τό ἑαυτῶν συνεύχεσθαι ἡμῖν· μᾶλλον δέ ἵνα καί τό Πνεῦμα τό λαλῆσαν ἐν τοῖς ἁγίοις θεωροῦν τούς παρ’ αὐτοῦ λόγους ἐνηχηθέντας ἐκείνοις, συναντιλαμβάνηται ἡμῖν. Ὅσῳ γάρ τῶν ἁγίων ὁ βίος βελτίων τῶν ἄλλων ἐστί, τοσούτῳ καί τά παρ’ αὐτῶν ρήματα τῶν παρ’ ἡμῶν συντιθεμένων βελτίονα καί ἰσχυρότερα ἄν τις εἴποι δικαίως... Ὅθεν καί καταγνώσεως πάσης ἀξίους εἶναι ἔλεγε τούς ταῦτα μέν ἀφιέντας, συντιθέντας δέ ἑαυτοῖς ἔξωθεν πιθανά ρήματα, καί ἐν τούτοις εξορκιστάς ὀνομάζοντας...Ταῦτα μέν γάρ ἀκούοντες παρά τῶν τοιούτων οἱ δαίμονες παίζουσι· τά δέ τῶν ἁγίων ρήματα φοβοῦνται, ἤ καί φέρειν αὐτά οὐ δύνανται». | … Λοιπόν ἄς μήν ντύνει κανείς αὐτά (δηλ. τά λόγια τῶν Ψαλμῶν) μέ λέξεις κοσμικές καί ἑλκυστικές. Οὔτε νά ἀποπειραθεῖ νά μεταποιήσει τίς λέξεις τῶν Ψαλμῶν ἤ νά τίς ἀλλάξει διόλου. Ἀλλά, ὅπως ἔχει εἰπωθεῖ, ἔτσι ὅπως εἶναι ἄτεχνα γραμμένα ἄς τά λέγει κι ἄς τά ψάλλει, ὥστε καί ἐκεῖνοι πού διακόνησαν στή συγγραφή τους (δηλ ὁ Ἅγιοι) νά τά ἀναγνωρίζουν ὡς ἰδικά τους καί νά προσεύχονται μαζί μας· μᾶλλον γιά νά βλέπει καί τό Ἅγιο Πνεῦμα, τό ὁποῖο ὁμίλησε στούς Ἁγίους, τούς ἴδιους λόγους πού τούς ἐνέπνευσε καί νά νά γίνεται συνεργός καί βοηθός μας. Θά μποροῦσε δικαίως νά εἰπεῖ κάποιος ὅτι ὅσο καλλίτερος εἶναι ὁ βίος τῶν Ἁγίων ἀπό τόν βίο τῶν ἄλλων, τόσο καί τά λόγια τους εἶναι καλλίτερα καί ἰσχυρότερα ἀπό ἐκεῖνα πού συνθέτουμε ἐμεῖς.... Γι’ αὐτό ἔλεγε ( ὁ Γέρων) ὅτι εἶναι ἄξιοι κάθε ἐπικρίσεως αὐτοί πού ἀφήνουν αὐτά ( αὐτά τά ἴδια τά λόγια τῶν Ψαλμῶν), συνθέτουν δέ ἰδικά τους μέ κοσμικές ἑλκυστικές λέξεις καί μ’ αὐτά τά κατασκευάσματά τους αὐτο-αποκαλοῦνται ἐξορκιστές. Ὅταν οἱ δαίμονες ἀκοῦνε ἀπ’ αὐτούς τά λόγια τοῦτα, κοροϊδεύουν. Τούς λόγους ὅμως τῶν ἁγίων τούς φοβοῦνται καί δέν μποροῦν νά τούς ἀντέξουν. |
Εἶναι βεβαίως καταλυτική ἡ μαρτυρία τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου. Οἱ Ἅγιοι εἴτε τῆς Παλαιᾶς εἴτε τῆς Καινῆς Διαθήκης πόρρω ἀπέχουν ἀπό τη δική μας πνευματική κατάσταση καί οἱ Εὐχές τους σέ μιά ἀκατάλυτη ἑνότητα μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα, ὅπως λέγει ὁ Μ. Ἀθανάσιος, ἔχουν φοβερή δύναμη σωστική, ἰαματική καί φωτιστική. Μέ τίς δικές μας προσευχοῦλες ἤ τήν «ἐναλλαγή» καί «μεταποίηση» τῶν λέξεων τῶν Ἁγίων οἱ δαίμονες-ἔτσι λέει ὁ ἅγιος – κοροϊδεύουν καί χορεύουν («παίζουσιν»)! [16] Καί μιᾶς καί γίνεται λόγος ἀπό τόν ἅγιο Ἀθανάσιο γιά ἐξορκισμούς μέ λόγια διαφορετικά ἀπό τά λόγια τῶν Ἁγίων, παραθέτουμε ἀντικρυστά μέρος τοῦ κειμένου τῶν Ἐξορκισμῶν καί λίγη ἀπό τήν «μεταποίηση» πού τόλμησε νά κάμει ὁ Μητροπολίτης Νικοπόλεως στίς λέξεις τῶν ἐξορκισμῶν πού τελοῦνται πρό τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος :
Παραδείγματα:
| ΚΕΙΜΕΝΟ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕΛΕΤΙΟΥ |
1. | «...καί σέ, καί τήν συνεργόν σου δύναμιν, κολάσει εἰς τήν γέενναν τοῦ πυρός, παραδούς εἰς τό σκότος τό ἐξώτερον, ὅπου ὁ σκώληξ ὁ ἀκοίμητος καί τό πῦρ οὐ σβέννυται» (Β΄ Εύχή ἀφορκισμῶν) | Καί σένα καί κάθε συνεργάτη σου θά σᾶς στείλει στήν κόλαση· στή γέενα τοῦ πυρός· θά σᾶς παραδώσει στό σκότος τό ἐξώτερο· ἐκεῖ πού η ταλαιπωρία εἶναι μόνιμη. |
2. | Ἀποτάσσῃ τῷ Σατανᾷ; Καί πᾶσι τοῖς ἔργοις αὐτοῦ; καί πᾶσι τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ; καί πάσῃ τῇ λατρείᾳ αὐτοῦ; καί πάσῃ τῇ πομπῇ αὐτοῦ; »[17] | Ἀποτάσσεσαι τόν σατανά ; καί τά ἔργα του; καί τούς ὑπηρέτες του ; καί κάθε τι πού ἔχει σχέση μαζί του; |
Ἀλήθεια, τί ἀπέγιναν κατά τήν μετάφραση στήν πρώτη περίπτωση ἡ φράση «ὅπου ὁ σκώληξ ὁ ἀκοίμητος καί τό πῦρ οὐ σβέννυται» καί στή δεύτερη ἡ «λατρεία» καί ἡ «πομπή» τοῦ Διαβόλου; Ἀσφαλῶς θά χαίρεται καί θά «παίζει» ὁ διάβολος γι’ αὐτή τήν παράλειψη τῶν λέξεων τῶν Ἁγίων καί τήν «ἐναλλαγή» τους στήν μέν πρώτη περίπτωση μέ τή φράση «ἐκεῖ πού ἡ ταλαιπωρία εἶναι μόνιμη»[18] στή δέ δεύτερη μέ τήν ἀόριστη φράση «κάθε τι πού ἔχει σχέση μαζί του».
β΄ μαρτυρία
(Ἡ μαρτυρία αὐτή ἀνήκει στόν Γέροντα Σωφρόνιο Σαχάρωφ) :
«Ἔχοντες ὑπ’ ὄψιν τήν <ἐξηρτημένην-ἀντανακλαστικήν> ἐνέργειαν τῶν λόγων, ὀφείλομεν ἰδιαιτέρως νά δώσωμεν προσοχήν εἰς τήν λειτουργικήν γλῶσσαν, ἥτις σκοπόν ἔχει νά γεννήσῃ ἐν τῷ νοΐ καί τῇ καρδίᾳ τῶν προσευχομένων τήν αἴσθησιν ἄλλου κόσμου, τοῦ ὑψίστου. Τοῦτο ἐπιτυγχάνεται διά τῆς παρουσίας ὀνομάτων καί ἐννοιῶν ἀνηκόντων ἀποκλειστικῶς εἰς τό θεῖον ἐπίπεδον, ὡς καί διά τῆς χρήσεως μικροῦ ἀριθμοῦ εἰδικῶν μορφῶν ἐκφράσεως.
Οἱ Ἕλληνες διά τῆς φιλοσοφίας ἔφθασαν εἰς τά ὑψηλότερα δυνατά ὅρια ἀναπτύξεως τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος καί διά τῆς γλώσσης παρουσίασαν τήν τελειοτέραν δυνατήν μορφήν ἐκφράσεως τοῦ ἀνθρωπίνου λόγου. Τήν μορφήν ταύτην τῆς ἐκφράσεως προσέλαβε καί ἐχρησιμοποίησε κατά Πρόνοιαν Θεοῦ εἰς τήν λατρείαν ἐπί δύο χιλιετίας ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.
Ἡ Λειτουργία ὡς τό κορυφαῖον μέσον ἀναφορᾶς τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεόν, εἶναι φυσικόν νά ἔχῃ ὡς ἐκφραστικόν ὄργανον τήν κατά τό δυνατόν τελειοτέραν γλῶσσαν...
Ἡ ἐπί τοσοῦτον χρόνον χρησιμοποιηθεῖσα καί καθαγιασθεῖσα γλῶσσα τῆς Θείας Λειτουργίας, ἥτις δύναται νά χαρακτηρισθῇ καί ὡς κατηγόρημα τῆς ὀρθοδόξου λατρείας, εἶναι ἀδύνατον νά ἀντικατασταθῇ ἄνευ οὐσιώδους βλάβης αὐτῆς ταύτης τῆς λατρείας.
(Ὑποσημ. τοῦ π. Σωφρονίου: «Διαφωτιστική ἴσως ἐνταῦθα δύναται νά θεωρηθῇ καί ἡ πεῖρα ἐκ τῆς ἀλλαγῆς τῆς λειτουργικῆς γλώσσης ἐν τῇ Ἀγγλικανικῇ ἐκκλησίᾳ. Οὕτως, ἡ εἰσαγωγή ἁπλουστέρας λειτουργικῆς γλώσσης εἰς τήν λατρείαν τῆς ἐν λόγῳ ἐκκλησίας ἤμβλυνε τήν λατρευτικήν διάθεσιν τῶν πιστῶν καί ἐζημίωσε τάς λατρευτικάς συνάξεις»).
Διά τούς λόγους τούτους εἴμεθα κατηγορηματικῶς πεπεισμένοι ὅτι εἶναι ἀναγκαία ἡ χρῆσις τῆς παραδεδομένης Λειτουργικῆς γλώσσης ἐν ταῖς ἐκκλησιαστικαῖς ἀκολουθίαις· οὐδόλως ὑπάρχει ἀνάγκη ἀντικαταστάσεως αὐτῆς ὑπό τῆς γλώσσης τῆς καθ’ ἡμέραν ζωῆς, πρᾶγμα ὅπερ ἀναποφεύκτως θά καταβιβάσῃ τό πνευματικόν ἐπίπεδον καί θά προξενήσῃ οὕτως ἀνυπολόγιστον ζημίαν. Εἶναι ἄτοποι οἱ ἰσχυρισμοί περί τοῦ δῆθεν ἀκατανοήτου διά πολλούς συγχρόνους ἀνθρώπους τῆς παλαιᾶς ἐκκλησιαστικῆς γλώσσης, μάλιστα δέ δι’ ἀνθρώπους ἐγγραμμάτους καί πεπαιδευμένους εἰσέτι...Πάντες ἀνεξαιρέτως καταβάλλουν τεραστίας προσπαθείας διά τήν ἀφομοίωσιν πολυπλόκων ὁρολογιῶν διαφόρων τομέων τῆς ἐπιστημονικῆς ἤ τῆς τεχνικῆς γνώσεως, τῆς πολιτικῆς, τῆς νομικῆς καί τῶν κοινωνικῶν ἐπιστημῶν...γλώσσης φιλοσοφικῆς ἤ ποιητικῆς καί τά παρόμοια. Διατί λοιπόν ἀναγκάζομεν τήν Ἐκκλησίαν νά ἀπολέσῃ γλῶσσαν ἀπαραίτητον διά τήν ἔκφρασιν ὑψίστων μορφῶν τῆς θεολογίας καί τῶν πνευματικῶν βιωμάτων;
Πάντες ὅσοι εἰλικρινῶς ἐπιθυμοῦν νά γίνουν κοινωνοί τῆς αἰωνοβίου παραδόσεως τοῦ Πνεύματος, εὐκόλως θά ἀνεύρουν τήν δυνατότητα νά ἐξοικειωθοῦν μετά τοῦ ἀτιμήτου θησαυροῦ τῆς ἱερᾶς λειτουργικῆς γλώσσης, ἥτις κατά τρόπον ὑπέροχον προσιδιάζει εἰς τά μεγάλα μυστήρια τῆς λατρείας...
Οἱ λόγοι τῆς Λειτουργίας, καί ἐν γένει τῶν προσευχῶν, δέν εἶναι μόνον ἀνθρώπινοι, ἀλλά καί Ἄνωθεν δεδομένοι»[19].
V. Ὀλέθριες οἱ συνέπειες τῆς διαστροφῆς τῆς θείας Λατρείας
Δι’ ὅλου αὐτοῦ τοῦ φρονήματος τῆς καινοτομίας καί τῶν ἐπί μέρους ἀλλοιώσεων προκύπτει διαστροφή τῆς Ὀρθοδόξου Λατρείας. Ἡ «ἐναλλαγή» καί «μεταποίηση» τῶν λόγων τῶν Ἁγίων συνεπάγεται, κατά τόν Μ. Ἀθανάσιο, τήν ἀποστασιοποίηση τῶν πιστῶν ἀπό τήν ἐνεργό παρουσία καί «συναντίληψιν» τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ ἀντικατάσταση «τῆς παραδεδομένης Λειτουργικῆς γλώσσης... ὑπό τῆς γλώσσης τῆς καθ’ ἡμέραν ζωῆς», ὅπως γράφει προφητικῶς ὁ Γέρων Σωφρόνιος «θά καταβιβάσῃ τό πνευματικόν ἐπίπεδον καί θά προξενήσῃ οὕτως ἀνυπολόγιστον ζημίαν». Σ’ αὐτό συνίσταται καί ἡ διαστροφή τῆς Λατρείας. Μέ τίς φοβερές ἀλλοιώσεις πού προαναφέραμε δέν μπορεῖ νά ἐπιτελέσει τό ἀναγωγικό της ἔργο, τήν ἁγιαστική της λειτουργία, τή φανέρωση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Καθηλώνει καί ἐγκλωβίζει τούς χριστιανούς στήν επίπεδη πεζότητα, τήν ὁποία ἐνδύει μέ εὐτελές θρησκευτικό ἔνδυμα.
Στή συνάφεια αὐτή θά πρέπει νά τονίσουμε ὅτι ὁ μεταφραστής διά τῶν μεταφράσεών του ἐνεργεῖ ἀδιαφόρως, προχείρως, ἀκαλλῶς καί ἀκόμψως, ἔναντι τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γλώσσας ἑνός θησαυρίσματος πολυτίμου καί ἀναγκαίου διά τήν διατήρηση καλλιέργεια καί ἐπιβίωση τοῦ ἑλληνισμοῦ, ἑνός ἀμυθήτου ἀξίας μέσου ἐκφράσεως ποικίλων νοημάτων καί πρό πάντων τῶν ὀρθοδόξων δογμάτων, ἐργαλείου σκέψεως, ποιήσεως καί πολιτισμοῦ. Διά τῶν μεταφράσεών του εὐτελίζει τήν ἀρχαία ἑλληνική γλῶσσα, ὑποβαθμίζει τήν ἀξία της, ἰσοπεδώνει καί διαστρεβλώνει τά νοήματά της, ἐνῷ δίνει καί χαριστικές βολές κατά τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας μέ τή μονοτονική ἔκδοση τοῦ «εὐχολογίου» του.
Ἄν θά θέλαμε τώρα νά ἀναφέρουμε τίς ἁπτές συνέπειες τῆς διαστροφῆς τῆς Λατρείας, τήν «ἀνυπολόγιστον ζημίαν» θά τίς συγκεφαλαιώναμε ὡς ἑξῆς:
Α) Ἀπώλεια ἐκ τῆς συνειδήσεως τῶν πιστῶν τῆς ἱερότητος, τῆς μοναδικότητος τῆς Λατρείας· τῶν ὑψηλῶν νοημάτων καί τοῦ ὑπερφυοῦς περιεχομένου τους. Εἶναι αὐτό πού ὀνομάζει ὁ Γέρων Σωφρόνιος καταβίβασις «τοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου». Θά ἀπωλεσθεῖ ἡ σαφής δογματική τους συνείδηση ὅταν βιώνουν μέσα στούς ναούς τελούμενη τή λατρεία σ’ αὐτή τήν τετριμμένη γλῶσσα. Ἐξ αὐτοῦ θά ψυχρανθεῖ τό ἐνδιαφέρον τους καί ἡ ἀγάπη γιά τόν Θεό καί τή σωτηρία τους.
Β) Χάνοντας τή δογματική συνείδησή τους καί μή μπορώντας νά διακρίνουν τήν ἀλλοιωμένη ὀρθόδοξη ὑμνολογία ἀπό τά θρησκευτικά τραγούδια τῶν αἱρέσεων θά ἀποτελοῦν εὔκολη λεία τῶν αἱρετικῶν. Καί ἐξηγούμεθα. Οἱ χριστιανοί λόγῳ τῆς συμμετοχῆς τους στή Θεία Λατρεία εἶναι ἐξοικειωμένοι μέ τό πρωτότυπο κείμενο τῶν Ἁγίων Γραφῶν καί γνωρίζουν ἀπό μνήμης παρά πολλά χωρία κρίσιμα γιά τήν πίστη καί τήν ἐν Χριστῷ ζωή. Ἄν μέ τίς εὐτελεῖς μεταφράσεις ἀποσυνδεθοῦν ἀπό τό διά τῶν χειρῶν τῶν Ἀποστόλων παραδοθέν κείμενο τῆς Καινῆς Διαθήκης, θά ἀναγκάζονται νά διαλέγονται μέ τούς αἱρετικούς ἐπί ἴσοις ὅροις, χωρίς ἀναφορά στό ἱερό κείμενο. Αὐτό ἐξυπηρετεῖ τούς τελευταίους, οἱ ὁποῖοι ἀποφεύγουν, ὡς καιόμενοι, τίς συζητήσεις ἐπί τῇ βάσει τοῦ πρωτοτύπου κειμένου. Ἄν μάλιστα πραγματοποιηθεῖ - Θεός φυλάξοι! – καί τό ἄλλο σκέλος τῶν μεταρρυθμίσεων δηλ. ἡ μετάφραση τῆς Ὑμνολογίας στή Δημοτική ἤ ἡ δημιουργία νέων ὕμνων τότε οἱ διαφορές Ὀρθοδοξίας -αἱρέσεων θά εἶναι δυσδιάκριτες καί ἡ σύγχυση τῶν πιστῶν δέν θά ἔχει προηγούμενο.
Γ) Μετά τήν καθιέρωση τῆς ἀναγνώσεως στή Δημοτική τῶν εὐχῶν θά ἀκολουθήσει εἰσροή μέσα στή Λατρεία καί ἄλλων εὐχῶν, καί σταδιακά ἄλλων ὕμνων κατά τήν αὐθαίρετη κρίση τῶν λειτουργῶν. Ἤδη οἱ «εὐχές» τοῦ μακαριστοῦ ἀρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, γιά τό Μετρό, γιά τίς πυρκαϊές καί τό Ἀεροδρόμιο σκόρπισαν νότες θυμηδίας ἀλλά καί νέφη ἀνησυχίας γιά τό λειτουργικό μας μέλλον.
Δ) Ἀπεριόριστες σέ ποικιλία καινοτομίες θά ἀκολουθήσουν μέσα στή λατρεία μέ τήν κατάργηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, τοῦ Ἱεροῦ Τέμπλου, τή μεταφορά τῆς ἁγίας Τραπέζης στό μέσον τοῦ Ναοῦ, μέ τήν ὑποχρεωτική καθιέρωση μικτῶν χορωδιῶν καί μέ κάθε ἄλλη ψευδοποιμαντική πρακτική πού θά ἐφευρίσκουν οἱ καινοτομοῦντες κληρικοί.
Ε) Ἡ θεία λατρεία θά γίνει πεδίο πειραματισμοῦ, πεδίο διακινήσεως ποικίλων ἰδεῶν «εὐγενῶν» καί μή, σύμφωνα μέ τήν ὄρεξη καί τίς ἰδεοληψίες τῶν μοντερνιστῶν καί μεταμοντερνιστῶν κληρικῶν. Καθώς θά αὐξάνονται σάν ἀκατάσχετη πλημμύρα οἱ αὐθαίρετες καινοτομίες, τίποτε δέν θά μπορέσει νά τίς συγκρατήσει νά τίς ἐλέγξει καί νά τίς ἐκλογικεύσει μέ θεσμικό τρόπο (μέ ἐγκυκλίους κλπ)[20]. Τό ἀποτέλεσμα θά εἶναι μιά ἀταξία καί σέ μικρό χρόνο σύγχυση καί λειτουργική καί ἐκκλησιολογική ἀναρχία.
ΣΤ) Μέσα στό εὐρύτερο πλαίσιο οἱ καινοτομίες θά συνεισφέρουν στήν γενικώτερη ἀλλοίωση τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος, στόν συγχρωτισμό μέ τούς αἱρετικούς καί σέ διάχυτες παντοῦ συμπροσευχές μέ ἑτεροδόξους καί ἑτεροθρήσκους.
Ὑπάρχει μήπως τίποτε χειρότερο;
VI. Ἡ διαστροφή τῆς ὀρθοδόξου Λατρείας τό «βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως ἑστώς ἐν τόπῳ ἀγίω»;
Ὁ Κύριος μας μᾶς προειδοποιεῖ ὅτι θά δοῦμε κάποια στιγμή «τό βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως», τόν Ἀντίχριστο, «ἑστώς ἐν τόπῳ ἀγίῳ» (Ματθ. 24, 15).
Στή Β΄ Ἐπιστολή πρός Θεσσαλονικεῖς διαβάζουμε ἐπίσης ὅτι «ὁ υἱός τῆς ἀπωλείας» δηλ. ὁ Ἀντίχριστος «ὁ ὑπεραιρόμενος ἐπί πάντα λεγόμενον Θεόν ἤ σέβασμα, ὥστε αὐτόν εἰς τόν ναόν τοῦ Θεοῦ καθίσαι, ἀποδεικνύοντα ἑαυτόν ὅτι ἐστί Θεός». Θά θελήσει ἑπομένως νά καθίσει στό ναό καί νά λατρεύεται ὡς Θεός. Ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἑρμηνεύοντας τό παραπάνω χωρίο λέγει ὅτι ὁ Ἀντίχριστος «καθεσθήσεται εἰς τόν ναόν τοῦ Θεοῦ, οὐ τόν ἐν Ἱεροσολύμοις μόνον, ἀλλά καί εἰς τάς πανταχοῦ Ἐκκλησίας» (P.G. 62, 482). Πῶς θά καθίσει ὁ Ἀντίχριστος σέ ὅλες τίς Ἐκκλησίες; Ἀσφαλῶς μέσω τῆς λατρείας του ἐντός τῶν ναῶν. Θά ἐπέλθει τέτοια ἀλλοίωση στήν τέλεση τῆς λατρείας, ὥστε μέ φυσικότητα θά ἔλθει νά «δέσει» ἡ λατρεία αὐτοῦ τοῦ ὑπερόχου, πράου, εἰρηνικοῦ βασιλέως, ὅπως περιγράφει τόν Ἀντίχριστο ὁ Ὅσιος Ἐφραίμ ὁ Σύρος, στήν ὁμιλία του περί τῆς Δευτέρας Παρουσίας. Πῶς μπορεῖ νά γίνει αὐτό;
Ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ μέσῳ τῶν λαϊκῶν μεταφράσεων τῶν εὐχῶν καί τῶν καινούργιων ὕμνων πού θά ἐπενδυθοῦν μέ καινούργια μουσική θά ὑποστεῖ σταδιακά τίς φοβερές ἀλλοιώσεις πού προαναφέραμε. Εὔκολα στή συνέχεια μπορεῖ νά ἀποβάλει τά δογματικά της στοιχεῖα, χριστολογικά, τριαδολογικά, ἐσχατολογικά, σωτηριολογικά. Ἔπειτα μπορεῖ μέσω τῆς καθημερινῆς γλώσσας καί στά πλαίσια τῆς «προσλήψεως καί μεταμορφώσεως τοῦ κόσμου», ὅπως τήν ἐννοεῖ ἡ ψευδοθεολογία τοῦ Σμέμαν καί τῆς «Συνάξεως» νά προσλάβει ἡ λατρεία «προσευχές» πχ ὑπέρ τοῦ περιβάλλοντος, κατά τῆς τρομοκρατίας, ὑπέρ τῆς εἰρήνης, κατά τοῦ ρατσισμοῦ κλπ. καί νά μεταμορφωθεῖ ἔτσι σέ λατρεία τοῦ Ἀντιχρίστου.
Μήπως ὅλα αὐτά μοιάζουν μέ ἐφιαλτικό σενάριο; Μήπως καί ἡ διαστροφή τῆς Λατρείας πού πραγματώνεται μέσω τῆς Μητροπόλεως Πρεβέζης σέ ὅλα τά πεδία πού προαναφέραμε δέν μοιάζει, γιά ὅσους δέν τήν βιώνουν, μέ ἐφιαλτικό ὄνειρο; Καί ὅμως αὐτή τή στιγμή αὐτό τό «ὄνειρο» εἶναι γιά τούς χριστιανούς τῆς Πρεβέζης μιά ἐφιαλτική πραγματικότητα.
VII. Ἀκαινοτόμητη ἡ Θεία Λατρεία
Γιά ὅλους τούς ἀνωτέρω λόγους δηλ. τήν ἀπροσμέτρητη πνευματική βλάβη τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία προκύπτει ἀπό τή δ ι α σ τ ρ ο φ ή τ ῆ ς Ὀ ρ θ ο δ ό ξ ο υ Λ α τ ρ ε ί α ς ἐναντιούμεθα σφοδρῶς στήν καινοτομία τῶν μεταφράσεων ὄχι μόνον τοῦ Μητροπολίτου Πρεβέζης ἀλλά καί ὁποιουδήποτε ἄλλου διαπράττει τήν ἱεροσυλία τῆς εἰσαγωγῆς μέσα στό ἄβατο τῆς Λατρείας μεταφράσεων τῶν ἱερῶν ἀναγνωσμάτων καί εὐχῶν · δηλαδή ὁποιουδήποτε ἐπιχειρεῖ ὑποκατάσταση, ἑρμηνεία καί συμπλήρωση τῶν λόγων τοῦ Κυρίου, τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων μέ δικά του ἐγωϊστικά καί εὐτελῆ λόγια, ἀπό τά ὁποία κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου ἀπουσιάζει ἡ Χάρις τοῦ ἁγίου Πνεύματος.
Μήπως λοιπόν πρέπει νά διερωτηθοῦμε κατά πόσον μέ τίς αὐθαίρετες ἀλλοιώσεις καί προσθαφαιρέσεις στούς λόγους τῶν ὑπό τῶν Ἁγίων συντεθειμένων Εὐχῶν ἐνεργεῖ ἡ θεία Χάρις κατά τήν τέλεση τῶν Μυστηρίων;
Ἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατράσι φρονοῦμε ὅτι μόνο μιά λατρεία θεόπνευστη, ὀρθόδοξη, ἀκαινοτόμητη εἶναι ὁ φραγμός διά τοῦ ὁποίου ὁ Χριστός περιφράττει τήν Ἐκκλησία Του. Λέγει ὁ ἴδιος : «...καί φραγμόν αὐτῷ [δηλ. τῷ ἀμπελῶνι] περιέθηκε» (Ματθ. 21, 33). Ἑπομένως ἡ ὀρθόδοξη λατρεία, ὁ ὀρθός, θεοπαράδοτος, ἀποστολοπαράδοτος καί πατροπαράδοτος τρόπος τῆς λατρείας τοῦ Χριστοῦ μᾶς ἑνώνει μέ τόν Κύριο μας Ἰησοῦ Χριστό καί τήν Ἁγία Τριάδα καί μᾶς ἀσφαλίζει ἀπό τήν πλάνη καί τό ὀλίσθημα σέ ψευδοχριστιανικές λατρεῖες, πού τελικά θά συγκλίνουν στή λατρεία τοῦ Ἀντιχρίστου.
Ἐφόσον πιστεύουμε ὅτι ἔτσι ἔχουν τά πράγματα θά πρέπει ὅλοι μας, κληρικοί καί λαϊκοί νά παραμένουμε ἑδραῖοι καί ἀμετακίνητοι στήν ἐκκλησιαστική παράδοση τῆς λατρείας μας, ἀποφεύγοντας ὄχι μόνο εἰσαγωγή ξένων ἀντιεκκλησιαστικῶν πρακτικῶν, ἀλλά καί δικῶν μας ἐφευρημάτων πού θά τραυματίσουν τή Λατρεία μας. Νά μήν ἀνεχόμεθα μέσα στούς ναούς μας κληρικοί καί λαϊκοί λατρευτικές αὐθαιρεσίες καί καινοτομίες γιατί αὐτές ἀντιτίθενται στήν Παράδοση τῶν ἁγίων Πατέρων. Νά μήν τείνομε εὐήκοον οὖς σέ ψευδο-επιστημονικές θεωρίες καί προτάσεις περί «ἀναγεννήσεως» τῆς Λατρείας, οἱ ὁποῖες ἐμβάλλουν στήν καρδιά μας ἀμφιβολίες γιά τήν ὀρθότητα τοῦ Τυπικοῦ, τό ὁποῖο μέ φόβο καί τρόμο καί κατόπιν πολλῆς δοκιμασίας ἐθέσπισαν οἱ Ἅγιοί μας. Νά μήν δεχόμεθα θεωρίες περί «σκουριᾶς» πού ἐπεσώρευσαν οἱ αἰῶνες στή Λατρεία μας. Νά ἀποκτήσουμε τήν αἴσθηση ὅτι εἴμαστε κληρονόμοι ὅλης αὐτῆς τῆς πλουσίας θεολογικῆς, ὑμνολογικῆς καί μουσικῆς παραδόσεως τῶν Ἁγίων γιά τή διαφύλαξη καί τή διάδοση τῆς ὁποίαςθά κριθοῦμε ἀπό τόν Χριστό, πρό πάντων οἱ κληρικοί, ἄν φανήκαμε πιστοί καί φρόνιμοι ἤ ἄπιστοι καί ἄφρονες οἰκονόμοι. Τέλος θά πρέπει νά ἐνθυμούμεθα τούς λόγους τοῦ ἱεροῦ Δαμασκηνοῦ πρός τό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας :
«Διό δυσωπῶ τόν τοῦ Θεοῦ λαόν, τό ἔθνος τό ἅγιον, τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀνθέξεσθαι παραδόσεων· ἡ γάρ κατά μικρόν τῶν παραδεδομένων ἀφαίρεσις ὡς ἐξ οἰκοδομῆς λίθων θᾶττον ἅπασαν τήν οἰκοδομήν καταρρήγνυσιν. Εἴη δέ ἡμᾶς ἑδραίους, ἀκαμπεῖς, ἀκλονήτους διαμένειν, ἐπί πέτραν ὀχυράν ἐστηριγμένους, ἥτις ἐστίν ὁ Χριστός, ᾧ πρέπει δόξα, τιμή καί προσκύνησις σύν τῷ πατρί καί τῷ Πνεύματι, νῦν τε καί ἀεί καί εἰς τούς ἀπεράντους αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν[21].
Τίς θέσεις του κειμένου ὑπογράφουν οἱ κάτωθι πατέρες :
Π. Ἰωάννης Φωτόπουλος, εφημ. Ἱ. Ν. Ἁγ. Παρασκευῆς Ἀττικῆς
Π. Ἀθανάσιος Μηνᾶς, πρώην εφημ. Ἱ. Ν. Ἁγ. Ελευθερίου Ἄρεως
Π. Γεώργιος Διαμαντόπουλος ἐφημ. Ἱ. Ν. Ἁγ. Ἀνδρέου Λαυρίου
Π. Βασίλειος Κοκολάκης ἐφημ. Ἱ. Ν. ‘Υψώσεως Τ. Σταυροῦ Χολαργοῦ
Π. Σταῦρος Τρικαλιώτης, ἐφημ. Ἱ.Ν. Ἁγ. Παρασκευῆς Ἀττικῆς
Π. Ἀντώνιος Μπουσδέκης, ἐφημ. Ἱ. Ν. Ἁγ. Νικολάου Νικαίας
Π. Γεώργιος Παπαδάκης ἐφημ. Ἱ.Ν. Ἁγ. Νικολάου Ἀμαρουσίου
Π. Νικόλαος Πουρσανίδης ἐφημ. Ἱ.Ν. Παμμ. Ταξιαρχῶν Ἀχαρνῶν
Π. Γεώργιος Χρόνης, ἐφημ. Ἱ.Ν. Ἁγίου Ἀνδρέου Παιανίας
Π. Ἰωάννης Χατζηθανάσης ἐφημ. Ἰ. Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Ἀττικῆς
Π. Εὐθύμιος Μουζακίτης, ἐφημ. Ἱ. Ν. Ἁγ. Κοσμᾶ Αἰτ. Ἀμαρουσίου
Π. Χρῆστος Κατσούλης, ἐφημ. Παναγίας Βλαχερνῶν Ἀμαρουσίου
Ἀρχιμ. Σαράντης Σαράντος ἐφημ. Ἱ. Ν. Κοιμ. Θεοτόκου Ἀμαρουσίου
[1] ΠΡΩΤ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΗΣΗ, Πρέπει νά μεταφρασθοῦν τά λειτουργικά κείμενα ; Πρακτικά Λειτουργικοῦ Συνεδρίου τῆς Ἑταιρείας Ὀρθοδόξων Σπουδῶν «Τό μεγαλεῖο τῆς θείας Λατρείας. Παράδοση ἤ ἀνανέωση;» περιοδ. Θεοδρομία, ἔτος Δ΄ τεύχη 1-3 σ. 347-416).
[2] ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΟΥΡΟΥΣΗ, Ἡ ἀνάγκη ἁγιογραφικῶν μεταφράσεων, περιοδ. Θεοδρομία, Ἔτος Ζ΄ Τεῦχος 1 σ. 11-20. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ Καί πάλιν ὁ... πειρασμός τῶν μεταφράσεων, Ορθόδοξος Τύπος, 13-3-09 (Πρόκειται γιά τό πλέον πρόσφατο, σχετικό μέ τό θέμα μας κείμενο, τοῦ κ. Καθηγητοῦ).
[3] ΦΩΤΗ ΣΧΟΙΝΑ, Λειτουργική γλῶσσα (δοκίμια προβληματισμοῦ), Ἐκδόσεις ΤΗΝΟΣ, Ἀθήνα 2006
[4] π.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΛΑΓΟΥΡΟΥ, «Ὁ Μικροαστός», Ἕνα ἐρωτηματολόγιο περί τῆς «μεταφράσεως» λειτουργικῶν κειμένων ἐν ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚῌ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙᾼ 42 Ἰαν-Μάρτ. 2009 σσ. 1, 3-8).
[5] Ἐγκύκλιος ὑπ’ ἀρ. ΙΓ ΄( Σειρά Β΄ Λειτουργικά καί τελετουργικά θέματα) 1-9-04
[6] « Ἴσως ἡ μελλοντική παραγωγή νέων ὕμνων σέ προσιτότερο ἰδίωμα, χωρίς νά ἀντικατασταθοῦν οἱ ἐν χρήσει σήμερα, θά μποροῦσε νά ἐπιλύσει ἐν μέρει τό πρόβλημα τοῦτο [δηλ. τῆς κατανοήσεως τῶν ψαλλομένων]. Καί ἔχουν γίνει πρός τήν κατεύθυνση αὐτή σχετικοί πειραματισμοί ἀπό ἐγκρίτους κληρικούς καί λαϊκούς χωρίς νά ἔχουν τύχει τῆς ἐπίσημης ἔγκρισης τῆς Ἱερᾶς Συνόδου». (Ἀνακοίνωσις 6/9/04 ἀναγνωσθεῖσα στούς Ναούς τήν 19 Σεπτ. 2004).
[7] Χάριν τοῦ ....λαοῦ πάντοτε, τό ὑποτιθέμενο εὐχολόγιο είναι γραμμένο στή μονοτονική γραφή!
[8] Κατά τήν ἀνάλυση τῶν μεταφράσεων δέν χρησιμοποιήσαμε καθόλου τίς εὐχές τῆς Θ. Λειτουργίας σέ ἀντιπαράθεση μέ τή μετάφραση τοῦ Μητροπολίτου Μελετίου ἀπό φόβο Θεοῦ.
[9] Ἀλήθεια, ἡ δοξολογική κατακλεῖδα μετά τήν ἀνάγνωση καθενός ἀπό τά 12 Εὐαγγέλια τῆς Μ. Πέμπτης, τό γνωστό «Δόξα τῇ μακροθυμίᾳ σου, Κύριε δόξα σοι», πῶς θά μεταφρασθεῖ; Μήπως, «Δόξα στήν ...καρτερικότητά σου Κύριε; »
[10] Ὁ μακαρίτης καθηγητής Ἰω. Φουντούλης τή χαρακτήριζε ὑποτιμητικά «λαϊκότροπη»!
[11] Ώραιότατη προστακτική !!
[12] Τό ἐπίθετο «φαιδρός», τό ὁποῖο ἀφήνει ὁ μεταφραστής ἀμετάφραστο ἔχει βέβαια τή σημασία ἀστεῖος στή Ν. Ἐλληνική.
[13] Μέσα στό πλαίσιο τῆς κακοποιημένης καί κακοποιούσης μεταφράσεως ὁ μεταφραστής παραλείπει τίς φράσεις «Διαφύλαξον αὐτούς Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν ὡς διεφύλαξας τόν Νῶε ἐν τῇ κιβωτῷ» «ὕψωσον αὐτούς ὡς τάς κέδρους τοῦ Λιβάνου», «ὡς ἄμπελον εὐκληματοῦσαν», «ὡς νεόφυτα ἐλαιῶν», «λάμψωσιν ὡς φωστῆρες ἐν οὐρανῷ», πιθανόν ὡς εἰκόνες μιᾶς ἄλλης ἐποχῆς καί ἄρα ὡς περιττά! Ἴσως στά πλαίσια τοῦ μεταμοντέρνου θά μποροῦσε π.χ. ἡ φράση «ὕψωσον αὐτούς ὡς τάς κέδρους τοῦ Λιβάνου» νά ὑποκατασταθεῖ μέ τή φράση «ὕψωσέ τους σάν τούς οὐρανοξύστες τῆς Ν. Ὑόρκης»!
[14] Ἡ μή ἐπίκληση τῆς Θ. Χάριτος ὁμοιάζει μέ τήν πρακτική τῶν παπικῶν, οἱ ὁποῖοι κατά τήν τέλεση τῆς Λειτουργίας τους δέν ἐπικαλοῦνται τό ἅγιο Πνεῦμα πρός καθαγιασμό τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου.
[15] ΕΠΕ 32,λα΄-λγ΄ σ. 28-29
[16] Δέν πρέπει νά συγχέουμε τίς μεταφράσεις τῶν κειμένων τῆς Θείας Λατρείας πού γίνονται πάντοτε μετά φόβου ἀπό τήν ἑλληνική σέ ξένες γλῶσσες, μέ τίς στρεβλωτικές τῶν ἑλληνικῶν κειμένων μεταφράσεις ἀπό ἑλληνικά σέ...ἑλληνικά γιατί αὐτές φθείρουν καί νοθεύουν τό πρωτότυπο κείμενο. Αὐτό εἶναι πού ἐπικρίνει ὁ Μ. Ἀθανάσιος.
[17] Ὑπ’ ὄψιν ὅτι ἡ ἀπόταξις τοῦ Σατανᾶ μ’ αὐτά τά συγκεκριμένα λόγια αὐτά ἔχει ἀρχαιότατες, πρωτοχριστιανικές ρίζες, αφοῦ ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἱεροσολύμων (313-386) ἑρμηνεύει στίς Μυσταγωγικές Κατηχήσεις του κάθε λέξη τῆς ἀποτάξεως. Μεταξύ αὐτῶν ἑρμηνεύει λεπτομερῶς καί τίς λέξεις «λατρεία» καί «πομπή» τοῦ Σατανᾶ. ( P.G.33 1069C – 1073B)
[18] Ἡ φράση «ὅπου ὁ σκώληξ ὁ ἀκοίμητος καί τό πῦρ οὐ σβέννυται» δέν εἶναι δημιούργημα τοῦ ἁγίου συντάκτου τοῦ Ἀφορκισμοῦ, ἀλλά μικρή παραλλαγή τῶν ἰδίων τῶν λόγων τοῦ Κυρίου «ὅπου ὁ σκώληξ αὐτῶν οὐ τελευτᾶ καί τό πῦρ οὐ σβέννυται» ( Μαρκ. 9, 44· 46· 49·), τούς ὁποίους ὁ Κύριος ἐπαναλαμβάνει τρεῖς φορές. Εἶναι λοιπόν ἀσήμαντη ἡ διαστροφή τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ πού ἐπιτελεῖται μέ τή μετάφραση «ἐκεῖ πού ἡ ταλαιπωρία εἶναι μόνιμη», ὡσάν ἡ κόλαση νά εἶναι μιά ταλαιπωρία παρόμοια π.χ. μέ τή μόνιμη ταλαιπωρία τῆς ἀναμονῆς τοῦ λεωφορείου ἤ μέ τή μόνιμη ταλαιπωρία στίς δημόσιες ὑπηρεσίες;
[19] ΑΡΧΙΜ. ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ ΣΑΧΑΡΩΦ, Ὀψόμεθα τόν Θεόν καθώς ἐστί, Ἱ. Μονή Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας 1993, σ. 374-376.
[20] Ὠς τώρα δέν εἴδαμε συνοδική βούληση καί ἀποφασιστικότητα νά παύσουν καινοτομίες ὅπως πχ τῶν «παπαροκάδων» καί ποικίλων ἄλλων ἀντιχριστιανικῶν κακοδιδασκαλιῶν, ὅπως π.χ. τῶν δημοσίων διακηρύξεων κληρικῶν ὑπέρ τῆς ὁμοφυλοφιλίας.
[21] ΙΩΑΝΝΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Περί εἰκόνων Λόγος Α΄ ΕΠΕ 3 σ. 104, 68
http://www.orthros.org/Greek/Keimena/K-MeletiosMetafraseis.htm
+Ας μην γίνει ο λόγος του Θεού λόγια...
Δημοσιεύουμε ένα μήνυμα το οποίο μας απέστειλε μια εν Χριστώ αδελφή,* Ορθόδοξη από την Γαλλία που κατοικεί στην Ελλάδα. Όπως μας είπε η απόφασή της να γράψει ήταν εντελώς αυθόρμητη κατόπιν μελέτης διαφόρων άρθρων που αναφερόντουσαν στον πόθο μερικών της αλλαγής της λειτουργικής μας γλώσσας. Εντύπωση μας έκανε πως προσεγγίζει το θέμα με βαθιά πίστη και όχι με ορθολογιστικό πνεύμα. Οι νεοφώτιστοι πολλάκις μας δίνουν μαθήματα Ορθοδόξου πνευματικότητος όταν εμείς που γεννηθήκαμε εντός της Ορθοδοξίας λοξοδρομούμε σε εσπερίστικες ατραπούς τύπου "Βαρλαάμ".
Ευλογείτε. Είμαι ξένη, από την Γαλλία, ζω στην Ελλάδα 20 χρόνια. Πρώην Καθολική, ασπάσθηκα την Ορθοδοξία πριν 7 χρόνια. Έφυγα από το "θέατρο" γιατί μου αποκαλύφθηκε η Αλήθεια. Με την ανάγνωση της Αγίας Γραφής, του Ψαλτηρίου και τον εκκλησιασμό ήρθα σε επαφή με τα αρχαία ελληνικά. Ουδέποτε η δυσκολία που αντιμετωπίζω στην κατανόηση των Γραφών αποτελούσε εμπόδιο στην κοινωνία μου με το Θεό. Το κάθε τι έχει λόγο που υπάρχει όπως υπάρχει. Ο Θεός με την χάρη Του αναπληρώνει όλα μας τα κενά και τις ελλείψεις. Ας μην γίνει ο λόγος του Θεού λόγια... Ας μην τα φέρουμε όλα κομμένα και ραμμένα στα ανθρώπινα μέτρα μας. Τόσα φωτεινά παραδείγματα σύγχρονων άγιων και γερόντων οι οποίοι κατείχαν ελάχιστη κατά κόσμον μόρφωση και όμως ήταν τόσο πλούσιοι κατά Θεόν. Σήμερα γεμίσαμε απόψεις, όλοι έχουμε απόψεις για τα πάντα. Πολλά λέμε για το Θεό όμως λίγα βιώνουμε από αυτά που λέμε. Η Ορθοδοξία δεν είναι μια θρησκεία, ένας σύλλογος, ένας ανθρώπινος οργανισμός, είναι η αποκάλυψη του Θεού στην καρδιά του ανθρώπου. Έτσι το ζω, έτσι αισθάνθηκα όταν με καλωσόρισε. Σε αυτό το σπίτι εύχομαι να παραμείνω με την χάρη του Θεού μέχρι να αναχωρήσω για την αιώνια πατρίδα μας. Αυτή που χάσαμε και ποθούμε όλοι. Τα μυστήρια της Εκκλησίας υπάρχουν όχι σαν αυτοσκοπός άλλα σαν μέσο για να πλησιάσουμε το Θεό. Καρδιακά, όχι εγκεφαλικά. Τον Θεό δεν τον βρίσκει κάνεις με μαθηματική ακρίβεια, για αυτό έλεγε ο μακαριστός Γέροντας Παΐσιος ότι, ένας αναστεναγμός με πόνο ψυχής αξίζει 1000 "Κύριε ελέησον".
Όλες αυτές οι προσπάθειες να παρεμβαίνουμε ανθρώπινα στα μυστήρια της Εκκλησίας, αυτός ο δήθεν εκσυγχρονισμός για χάρη της "Νέας Εποχής" μας απομακρύνουν από την Αλήθεια, από τον Θεό τον ίδιο. Όλα εν σοφία δεν τα έφτιαξε; Δεν διδασκόμεθα από αυτό που συμβαίνει στην Δύση; Από την πτώση της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας για παράδειγμα; Όταν η καρδιά μας, όταν όλο μας το είναι, στρέφονται στο Θεό, τίποτε δεν καθίσταται εμπόδιο στην κοινωνία μας με το Θεό. Ούτε τα αρχαία κείμενα, ούτε το μάκρος των Λειτουργιών, ούτε το τυπικό, τίποτε από όλα αυτά. Και το μόνο που εύχεσαι: "Θεέ μου, ας μην τελειώσει ποτέ αυτή η Θεία Λειτουργία"! Όταν είναι να συναντήσεις τον Ποθούμενο λίγο σε μέλει το πότε θα φύγεις! Ποιος θέλει να φύγει από το σπίτι του; Εμείς άπλα ας είμαστε σε εγρήγορση. Ερχόμαστε σχολιάζουμε και εκφέρουμε άποψη για αυτό που διαδραματίζεται στην Εκκλησία ή στα της Εκκλησίας. Από πότε θα βάλουμε εμείς τάξη ή θα αποφασίζουμε να αλλάξουμε τους Κανόνες, λες και εμείς ξέρουμε καλύτερα από το Θεό τι πρέπει να γίνει; Δικό Του είναι το καράβι, δικό Του και το τιμόνι! Ξέρει Εκείνος πώς, και πότε! Για εμάς βαδίζει αργά ο Χριστός! Μας περιμένει! Αντί να διορθώσουμε το χάλι μας, πάμε να διορθώσουμε την Εκκλησία, να την φέρουμε στα μέτρα μας, να διορθώσουμε τον Θεό! Όταν ο άνθρωπος επιμένει να επέμβει σε κάτι που είναι μυστήριο, αυτόματα του αφαιρεί την ιδιότητά του. Από θεϊκό το κάνει ανθρώπινο. Φροντίζουμε να ανταποκρίνεται στις δικές μας επιθυμίες, στα δικά μας θέλω. Πώς θα περάσουμε καλά, ευχάριστα με τα του Θεού! Δεν μας ενδιαφέρει εάν αναπαύεται ο Θεός με αυτά, αρκεί να αναπαυόμαστε εμείς. Όταν κανείς κάτσει σιωπηλά και ταπεινά και αναπολεί τα γεγονότα της ζωής του, τότε βλέπει αυτήν την τέλεια ενορχήστρωση της ζωής του με καθοδηγητή το Χριστό· βλέπει τους Αγίους και τοὺς Αγγέλους , το άγγιγμα της Παναγίας. Τότε καταλαβαίνει ότι κάθε «θέλω» τοῦ γίνεται εμπόδιο για τον ίδιο τον εαυτό του, εμπόδιο για να συναντήσει το Χριστό.
Προέρχομαι από μια χωρά που τίποτα δεν θυμίζει Θεό. Μια χωρά που η λέξη «Θεός» έχει γίνει άγνωστη και στα μικρά παιδιά, που, ούτε καν πλέον για τυπικούς λόγους, δεν αναφέρεται το όνομά Του, που οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει την ύπαρξή Του. Μεγάλωσα χωρίς εξωτερικά σημάδια της παρουσίας του Χριστού στην ζωή μου. Χωρίς να γίνει αντιληπτός, όμως, οδηγούσε τα βήματά μου. Ας μην τα καταλαβαίνουμε όλα! Ο Θεός ενεργεί, εργάζεται για κάθε ψυχή! Είναι ο μόνος που μας αγαπάει! Ζείτε σε έναν τόπο, την Ελλάδα, τόσο ευλογημένο, τόσο αγιασμένο, τόσο χαριτωμένο από το Θεό. Τόσες ευλογίες έχετε από τον Άγιο Θεό. Την παρουσία των Αποστόλων, πλήθος Αγίων και Μαρτύρων, το Άγιον Όρος, τα Μοναστήρια, την Αγία Ορθόδοξη Εκκλησία, τα Μυστήρια, την σκέπη της Παναγίας, τον ζώντα Θεό! Τα πάντα σας έδωσε! Υπάρχουν άνθρωποι έξω στον κόσμο, που ποθούν και ψάχνουν αυτό που ο Θεός σε εσάς έδωσε απλόχερα. Μη το σκορπίζετε! Εμείς οι Ορθόδοξοι θα δώσουμε φοβερό λόγο στο Θεό για αυτήν την απιστία!
*Danielle Bonny http://www.impantokratoros.gr/68CAF776.el.aspx
Ἀνοικτή ἐπιστολή πρός τόν πανοσιολογιώτατον Ἀρχιμανδρίτην π. Δανιήλ Ἀεράκη.
Ἐξ αἰτίας τοῦ ἄρθρου μου πού δημοσιεύθηκε στό περιοδικό Θεοδρομία - Ὀκτώβριος Δεκέμβριος 2009 – μέ τίτλο «Η ΑΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΘΕΙΑΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ», ἦρθε στό φῶς τῆς δημοσιότητος κριτική Σας, δημοσιευμένη στό περιοδικό ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΒΑΠΤΙΣΤΗΣ, τεῦχος Ἀπριλίου 2010, σελίδα 61.
Στό πρῶτο μέρος τῆς κριτικῆς Σας μέ μαῦρα (Bold) γράμματα, ἐπαναλαμβάνετε χτυπητές ἐκφράσεις τοῦ ἄρθρου, πού χαρακτηρίζουν τό πρωτοφανές, ἄηθες καί ἀντιπατερικό πνεῦμα τῶν μεταγλωττίσεων τοῦ Σεβασμιωτάτου Μελετίου, Μητροπολίτου Νικοπόλεως καί Πρεβέζης, πού ἐπιχειρεῖ κατά τῆς Ὀρθοδόξου πλουσίας θεοπνεύστου λατρείας μας.
Ἀσφαλῶς καί δέν διεκδικοῦμε τό παπικό ἀλάθητο. Ὅμως ὅλες αὐτές οἱ φράσεις μας καί οἱ αὐστηροί χαρακτηρισμοί τοῦ ἀποδομητικοῦ κατά τῆς λατρείας μας ἔργου τοῦ Σεβασμιωτάτου Μελετίου, εἶναι ἀποτέλεσμα ἔκπληξης καί ἀπορίας.
Γιατί θά πρέπει νά θεωρεῖται ἀπηρχαιωμένη ἡ τόσο ζωντανή καί ρέουσα λατρεία μας, τήν ὁποία ἐκτιμοῦν καί θαυμάζουν ἀκόμα καί ἑτερόδοξοι ἤ ἀκόμα καί ἀλλόδοξοι, ὅταν κάπου τήν ἀνακαλύπτουν;
Ὡς γνωστό, οἱ Δυτικοί, ἰδιαίτερα οἱ παπικοί, μετά τήν Β΄ Βατικάνειο Σύνοδο ψαλίδισαν καί «ἐκσυγχρόνισαν» τή λατρεία τους μέ σκοπό νά γίνει πιό προσιτή στό νεωτερικό ἤ πιό σύγχρονα μετανεωτερικό ἄνθρωπο. Κόμπλεξ ἐκσυγχρονιστικό πού ὄχι μόνο δέν ἔφερε πλήθη νέων στήν Ἐκκλησία, ἀλλά καί κόστισε τήν ἀπομάκρυνση τῶν νέων ἤ καί τῶν μεγαλυτέρων συντηρητικῶν. Καρδινάλιοι καλοπροαίρετοι ὁμολογοῦν σήμερα, ὅτι ἡ ἐκσυγχρονιστική τους βατικάνεια λατρευτική μεταρρύθμιση ἀπέτυχε.
Ἔχοντες συνολική εἰκόνα τῶν μεταγλωττίσεων τοῦ Σεβ. Μελετίου καί τῶν διαφόρων παρεμβάσεων
στή θεόπνευστη λατρεία μας, καί πάλι διερωτώμεθα, ἄν εἶναι ἔγκυρα αὐτά τά λατρευτικά κατασκευάσματα πού τελοῦνται ἤ πάσχει ἡ ἐγκυρότητά τους.
Βέβαια δέν κρύβει τήν ἀπαρέσκειά του ὁ Σεβ. Μελέτιος γιά τά δημιουργήματα τῶν ἁγίων Πατέρων καί τῶν ἁγίων Ὑμνογράφων -ἐμεῖς τά ὀνομάζουμε θεόπνευστα ἀριστουργήματα - ὅπως τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί τοῦ ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ. Ἐξηγεῖ μάλιστα ὅτι οἱ ἅγιοι αὐτοί ἔγραψαν στόν ἀρχαῖο Ἑλληνικό λόγο γιά νά τή «σπάσουν» στούς αἱρετικούς, πού γιά νά δείξουν τούς πολύξερους πιέστηκαν νά ἐπιδείξουν τίς γνώσεις τους στήν ἀρχαία Ἑλληνική. Παραθέτουμε στόν ἀναγνώστη τό τμῆμα τοῦ δημοσιεύματος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Νικοπόλεως στό περιοδικό «Σύναξη» γιά νά διαπιστωθεῖ ἀπό τόν ἀναγνώστη, ὅτι ὁ Σεβασμιώτατος ἔχει ἀνώτερη ἔγνοια γιά τή σωτηρία τῶν πιστῶν ἀπό τούς ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας μας.
«Ὑπῆρξα ἱεροκήρυκας 55 ὁλόκληρα χρόνια τώρα. Καί σάν ἱερέας, κήρυκας τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, προτιμῶ κάθε φορά νά ἐκβαρβαρώνομαι ἐγώ, παρά νά γίνομαι γιά τόν ἀκούοντα ἀλλογενής καί βάρβαρος. Προτιμῶ νά ἀκολουθῶ τόν ἀντίθετο δρόμο ἀπό τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο καί τόν ἅγιο Ἰωάννη τό Δαμασκηνό!
Ἐκεῖνοι λόγιοι κολοσσοί, γιά ἕνα πεῖσμα, νά δείξουν στούς εἰδωλολάτρες λογίους καί σέ κάποιους νοσηρά ἑλληνολάτρες βυζαντινούς, ὅτι ξέρουν καί αὐτοί ἑλληνικά, ἔφτιαξαν τά περίφημα ἀρχαιοελληνικοῦ τύπου ποιήματα καί ἄσματά τους. Ποῖος ἀπό τό ἐκκλησιαστικό κοινό μπόρεσε χωρίς λεξικά καί ἰδιαίτερες σπουδές νά καταλάβει ἀπό αὐτά κάτι;». (Ἀπό τό δημοσίευμα στό περιοδικό Σύναξη, τ. 112, σελ. 101). Χρειάζεται ἐδῶ νά γίνει κάποιος χαρακτηρισμός ἐκ μέρους μας τοῦ Σεβασμιωτάτου πού ὁ ἴδιος θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἀνώτερο ἀπό τούς Ἁγίους; Πάντως ἐδῶ ὁ Σεβασμιώτατος ἀναφέρεται στό κήρυγμα καί ὄχι στή γλώσσα τῆς θείας Λατρείας. Οὐδείς τῶν συγχρόνων ἱεροκηρύκων μιλάει στήν ἀρχαία Ἑλληνική ἤ στήν καθαρεύουσα.
Μποροῦμε νά συμφωνήσουμε μέ τήν ἀήθη, ἀντιπαραδοσιακή τακτική τοῦ Σεβασμιωτάτου; Μποροῦμε νά μένουμε ἀπαθεῖς μπροστά σέ τέτοια ρήγματα πού δημιουργοῦνται στό πανακήρατο Σῶμα τῆς θείας Λατρείας;
Οἱ πνευματικοί πατέρες, παρά τούς πόδας τῶν ὁποίων ἐμαθητεύσαμε, δέν εἶχαν τέτοια νοοτροπία ἀκυρώσεως οὐδενός τῶν ἐγνωσμένων μεγάλων Ἁγίων Πατέρων διδασκάλων καί ὑμνογράφων, γιαυτό ξαφνιαζόμαστε καί ἀποροῦμε. Πῶς εἶναι δυνατόν νά μήν «ἑπώμεθα τοῖς Ἁγίοις Πατράσι»;
Ὁ π. Πορφύριος, ὁ π. Ἰάκωβος, ὁ π. Παΐσιος δέ διανοήθηκαν ποτέ μιά τέτοια τομή στή θεία Λατρεία. Δέν τόλμησαν νά ἀγγίξουν παρεμβατικά τή θεία λατρεία μας. Ἴσως, ἐπειδή ἦταν ἀμόρφωτοι; Ἴσως, ἐπειδή δέν εἶχαν διδακτορικά; Ἦταν ἁπλοῖ σ’ ὅλο τόν ψυχισμό τους, σ’ ὅλη τή σκέψη καί νοοτροπία τους καί σ’ ὅλη τή ζωή τους. Δέν εἶχε μολυνθεῖ ὁ ἡγεμών νοῦς τους ἀπό τήν οἴηση τοῦ μορφωμένου, πεφυσιωμένου ἐν τῇ γνώσει ἀνθρώπου.
Ἀλλά καί σέ περιόδους δύσκολες γιά τό ἔθνος μας, ὅπως π.χ. κατά τήν Τουρκοκρατία, οἱ σεμνοί καί ἅγιοι πνευματικοί Πατέρες τοῦ γένους μας, διαποτισμένοι καί πεπληρωμένοι ἀπό τίς ἐν Χριστῷ λατρευτικές ἐμπειρίες δέν διανοήθηκαν νά ἀλλάξουν ἰῶτα ἕν ἤ μία κεραία ἀπό τήν τέλεια λατρεία μας, πού κατά τόν Ἅγιο Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη, ἀποτελεῖ εἰκόνα τῆς οὐρανίου θείας Λατρείας, τελουμένης ἐν τῇ θριαμβευούσῃ Ἐκκλησίᾳ. Τή θεανθρώπινη ἁγιοπνευματική ἐμπειρία τοῦ ὡς ἄνω Πατρός εἶχαν σέ τέλεια πληρότητα οἱ δύο μεγάλοι συγγραφεῖς πατέρες, ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος καί ὁ οὐρανοφάντωρ Μέγας Βασίλειος καθώς καί τό σύνολο τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας (consensus patrum). Τοιουτοτρόπως στρατευομένη Ἐκκλησία καί θριαμβεύουσα μυστικῶς, χαρισματικῶς καί θαυματουργικῶς ἀλληλοπεριχωροῦνται κατά τήν τέλεση τῆς αὐτῆς, μιᾶς Λατρείας τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ἡ περίπτωση τοῦ Σεβ. Μελετίου παρασύρει καί πλειάδα κληρικῶν τῆς μητροπόλεώς Του γιά εὐνοήτους λόγους, ἐπίσης καί ἐλαχίστους κληρικούς κοντινῶν του μητροπόλεων. Κληρικοί μέ κοσμική νοοτροπία, μέ ἐκσυγχρονιστικά ἐλατήρια μεταγλωττίζουν ἤ παρεμβαίνουν αὐθαίρετα μέ καλή ἴσως ποιμαντική πρόθεση ἤ, φεῦ, καί μέ αὐτόνομα ἐγωκεντρικά (μή ἐκκλησιαστικά) ἐλατήρια. Τό ἀποτέλεσμα τῶν μεταγλωττίσεων εἶναι τά ξύλινα ἄχαρα κατασκευάσματα.
Πρό ἑνός ἔτους περίπου ἔλαβα προσκλητήριο γιά τό Γάμο ἑνός ζεύγους, τέκνων πολύ φίλου καί ἀγαπητοῦ ἐν Χριστῷ ἀδελφοῦ κληρικοῦ καί πανεπιστημιακοῦ διδασκάλου. Τόσο τό ζεῦγος τῶν μελλονύμφων ὅσο καί οἱ γονεῖς, καθώς ἐπίσης καί ἅπαντες οἱ προσκεκλημένοι ἀνῆκαν στούς χριστιανούς μέ πανεπιστημιακή μόρφωση. Ὡστόσο ὁ ὑπεύθυνος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πρεβέζης - ἀσθενοῦντος τοῦ Σεβασμιωτάτου – εἶχε τήν ἐπιμονή νά τελέσει τό μυστήριο τοῦ Γάμου καί τῆς συνημμένης θείας Λειτουργίας στή Δημοτική γλῶσσα. Προσωπικά εἶχα ἐξηγήσει ὅτι, ἄν τελεσθεῖ τό μυστήριο στή δημοτική, θά φύγω. Προτίμησα νά μή συμμετάσχω καθόλου γιά νά μή προσβάλω τούς μελλονύμφους καί τούς γονεῖς. Ἄλλος φίλος ἱερέας μέ πολλαπλῆ πανεπιστημιακή παιδεία παρέστη στή μισή διαδικασία. Δέν ἄντεξε τήν ξεραΐλα τῆς δημοτικῆς καί τῆς παραποίησης καί ἔφυγε ἀγανακτισμένος ἀπό τή βάναυση καταστροφή τῆς μοναδικῆς σέ ἀξία λατρείας μας, χωρίς νά ὑπάρχει κανένας ποιμαντικός λόγος.
Δυό τρεῖς ἄλλοι φίλοι λαϊκοί μοῦ ἀνέφεραν, ὅτι κατά τήν περίοδο τῶν διακοπῶν τους παρευρέθηκαν στήν ὡς ἄνω ἱερά Μητρόπολη Πρεβέζης, σέ ἐξόδια ἱερά Ἀκολουθία καί δέν καταλάβαιναν τί γινόταν, τί λεγόταν, τί ἐτελεῖτο λειτουργικά. Νόμιζαν πώς κατά λάθος βρέθηκαν σέ συνάθροιση Ἰεχωβάδων ἤ Προτεσταντῶν. Ἡ λύπη τους γι’ αὐτή τήν κατάντια τῆς θείας λατρείας μας ἦταν ἀπερίγραπτη.
Εἶναι πρόφαση ὅτι οἱ πιστοί δέν καταλαβαίνουν τή γλῶσσα καί γιαυτό εἰσάγονται οἱ μεταφράσεις. Δυστυχῶς ἔχουν φθάσει στό σημεῖο οἱ κληρικοί τοῦ Σεβασμιωτάτου νά διαβάζουν τίς εὐχές τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ, στίς ἕξι Ἰανουαρίου, κατά τή Δεσποτική ἑορτή τῆς Βαπτίσεως τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, στή δημοτική. Οἱ εὐχές ἀποτελοῦν ἀριστουργήματα τοῦ Σωφρονίου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων, μοναδικά σέ πλούσια ἄκτιστη Χάρη, μνημεῖα ἀσυναγώνιστα ζωντανοῦ ρέοντος ἀρχαιοελληνικοῦ λόγου, γεμάτα ἀπό τή θεολογία, ἀνθρωπολογία, ἐκκλησιολογία, κοσμολογία, φιλανθρωπία καί φιλοθεΐα τῆς Ἐκκλησίας μας. Στό κείμενο πού δημοσιεύσαμε στή Θεοδρομία παραθέτουμε ἐνδεικτικά, ἐπίμαχα ἀποσπάσματα τῶν ἐξαιρετικῶν εὐχῶν τοῦ ἁγίου Σωφρονίου, παράλληλα τοποθετημένα τό ἀρχαῖο κείμενο καί ἡ μετάφραση, γιά νά διαπιστώσει ἄμεσα ὁ ἀναγνώστης τόν εὐτελισμό καί τή διαστροφή, ἤ μᾶλλον καταστροφή τοῦ θεοπνεύστου κειμένου τῆς μεγάλης ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων.
Κάθε χρόνο τελοῦμε τήν Ἱερά Ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ καί διαβάζουμε τίς Εὐχές φυσικά στό πρωτότυπο ἀρχαῖο κείμενο, σέ μιά λιμνούλα, ἑκατό μέτρα μακρύτερα ἀπό τό Ναό τῆς ἐνορίας μας. Συγκεντρώνονται περίπου δύο χιλιάδες πιστοί μέ τά μικρά παιδάκια τους μέσα στό καταχείμωνο καί παρακολουθοῦν μέ ὑποδειγματική προσοχή καί κοσμιότητα. Πῶς μποροῦν καί παρακολουθοῦν τό ἀρχαῖο κείμενο; Τί τούς σαγηνεύει; Προφανῶς ἡ ἄκτιστη θεία Χάρις καί ἡ ἀπίστευτη ὀμορφιά τοῦ σπανίου σέ ἀξία ἕλληνος πάμπλουτου λόγου τοῦ Σωφρονίου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων, ἐγνωσμένου γιά τή μόρφωση, ἁγιότητα, ποιμαντική ἐντιμότητα, ἀπαλλαγμένου ἀπό κάθε μεταπτωτική ἐνδοκοσμική σκοπιμότητα ἁγίου Ἀνδρός. Τόσο χαμηλοῦ μορφωτικοῦ ἐπιπέδου θεωροῦνται οἱ Πρεβεζιάνοι πού δέν τούς ἀξίζει νά ἀκοῦνε τά ἴδια θεόπνευστα ἀριστουργήματα;
Τρεῖς ἔγκριτοι ἐπώνυμοι Ἁγιορεῖτες ἱερομόναχοι πατέρες:
α. Ἱερομόναχος Γρηγόριος, γέροντας Ἱεροῦ Κελλίου Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου Καρυῶν,
β. Ἱερομόναχος Ἀρσένιος, γέροντας Ἱεροῦ Κελλίου Γεννεσίου τῆς Θεοτόκου «Παναγούδας»,
γ. Ἱερομόναχος Εὐθύμιος, γέροντας Ἱερᾶς Καλύβης Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου Καψάλας,
μετά τῶν συνοδειῶν τους καταθέτουν γραπτῶς στό περιοδικό «Παρακαταθήκη» 70ο τεῦχος τήν κρυστάλλινη ἄποψή τους γιά τό θέμα τῶν μεταγλωττίσεων τῶν λειτουργικῶν κειμένων. Μέ ἐπικεφαλίδα «Περί μεταφράσεων τῶν λειτουργικῶν κειμένων» δηλώνουν τήν ἀντίθεσή τους στίς μεταφράσεις-μεταγλωττίσεις πού γίνονται αὐθαίρετα σέ κάποια Ἱερά Μητρόπολη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Ἡ ἐμπειρία τους προκύπτει ἀπό τήν ἐπαφή τους καί ἀπό τίς ἱερές ἐξομολογήσεις πολλῶν προσκυνητῶν στό Περιβόλι τῆς Παναγίας. Ἰδιαίτερα τονίζουν ὅτι δέν φταίει τό ἀρχαιοπρεπές γλωσσικό ἰδίωμα γιά τή συμμετοχή στή θεία Λατρεία, ὅσο ἡ συχνότητα, ἡ ἐπαφή καί ἡ ἐξοικείωση μέ τό λειτουργικό χῶρο καί χρόνο.
Εἶναι πολύ ἐνδιαφέρον καί ἄξιο μεγίστης ἀπορίας ταυτοχρόνως, πῶς ἡ Ἱερά Μονή Προφήτου Ἠλιοῦ Πρεβέζης ἐξέδωκε βιβλίο τοῦ μακαριστοῦ πλέον Ἐπισκόπου Σηλυβρίας Αἰμιλιανοῦ Τιμιάδου, μέ τίτλο «Ἡ θεία εὐχαριστία στή ζωή τῆς ἐνορίας». Σέ δύο ἤ τρεῖς σελίδες ὁ ὡς ἄνω Ἐπίσκοπος ἐπιχειρηματολογεῖ λεπτομερῶς, γιά τό ὅτι δέν ἐπιτρέπονται γιά πολλούς λόγους οἱ μεταφράσεις τῶν Λειτουργικῶν κειμένων. Ἐνδεικτικά παραθέτουμε μικρό ἀπόσπασμα ἀπό τό ἀναφερόμενο βιβλίο:
«Ἄς μή παραξενευθοῦν μερικοί ἐάν συγκαταλέγουμε καί τήν γλῶσσα τήν λειτουργική στήν κατηγορία τοῦ μυστηρίου. Τό μυστήριο τῆς γλώσσας ἀποκτᾶ σπουδαιότητα ὅταν σκεφθοῦμε, ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἀποκτᾶ τήν αὐτοσυνειδησία της ἀπό τόν Λόγο. Ὅταν ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο. Στή συνέχεια, ἐμπιστεύεται σ’ αὐτήν τήν Ἐκκλησία του νά διακηρύξει αὐτόν τόν Λόγο στά πέρατα τῆς οἰκουμένης. Ἑπομένως ἡ λειτουργική γλῶσσα δέν εἶναι ἕνα ἀπό τά πρακτικά δευτερευούσης σημασίας θέματα, ὅπως τῆς καθημερινῆς ἐπικοινωνίας μεταξύ τῶν ἀνθρώπων. Οὔτε μᾶς ἐπιτρέπεται μέ προχειρότητα νά συζητοῦμε γιά ἀλλαγές λειτουργικῆς γλώσσας, ἁπλοποίηση, ἐκσυγχρονισμό της» (σελ. 391).
Ἄς σημειώσουμε καί τοῦτο πού ἴσως δέν εἶναι γνωστό στούς πολλούς. Τά λαϊκότροπα ὑπάρχοντα Συναξάρια ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Μεταφραστής, κατά τό τέλος τοῦ δεκάτου καί ἀρχές τοῦ ἑνδεκάτου αἰώνα τά μετέφερε σέ ἀρχαιοπρεπέστερη γλῶσσα καί τά παρέδωσε στήν Ἐκκλησία, ὥστε νά ἐνταχθοῦν στήν ἴδια γλωσσική ἐκφορά τῶν Μηναίων, καί νά ἀποτελέσουν σπουδαῖο λειτουργικό πλοῦτο μαζί μέ τή λοιπή θεία Λατρεία.
Ὑπάρχει καί πιό σοβαρό θέμα μέ τό Σεβασμιώτατο Ἅγιο Πρεβέζης. Ὄχι μόνο ἐχειροτόνησε εἰς πρεσβύτερον τόν πολιό αἰδεσιμολογιώτατο π. Κωνσταντῖνο Μπέη, ἀλλά καί εὐνοεῖ τήν αὐθαιρεσία καί τήν ἀταξία στό ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ ἰδίου διαμορφούμενο «τυπικό» τῆς θείας Λειτουργίας. Βάρβαρη καί ξύλινη ἡ λειτουργία αὐτή, τῆς νέας Ἐποχῆς, ξενίζει, σκανδαλίζει, μπερδεύει καί εὐτελίζει ὅ,τι ἱερότερο, ὅ,τι πιό κορυφαῖο στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας, τή θεία Λειτουργία, μέ τήν ὁποία ἔχουν τραφεῖ γενιές καί γενιές πιστῶν εἴκοσι αἰώνων.
Στήν κριτική Σας, π. Δανιήλ, κάνετε μιά εὐθεῖα τοποθέτηση. Μόνο ἡ Ἁγία Γραφή, λέτε, εἶναι θεόπνευστη. Ἡ θεία Λειτουργία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου καί τοῦ Μ. Βασιλείου δέν εἶναι θεόπνευστες; Ἡ θεία Λατρεία πού προηγεῖται καί προετοιμάζει τό πλήρωμα τῶν πιστῶν πρός τή μετοχή τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου δέν εἶναι θεόπνευστη; Χιλιάδες ἤ μᾶλλον ἑκατομμύρια πιστοί ἀνά τούς αἰῶνες τράφηκαν, ἀναπτύχθηκαν καί ἔζησαν τήν ἐν Χριστῷ πνευματική ζωή μέσα στή στρατευομένη μας Ἐκκλησία. Κατευοδώθηκαν πρός τή θριαμβεύουσα μέ αὐτή τή θεόπνευστη λατρεία πού ὁριοθετεῖται ἀνάμεσα στή θεόπνευστη Παλαιά Διαθήκη καί στή θεόπνευστη Καινή. Ὅλο αὐτό τό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας ἔκανε λάθος; Παραπλανήθηκε πού τήν ἐχρησιμοποίησε ὡς ἱερό ὄχημα γιά νά φθάσουν οἱ πιστοί στήν ἐν Χριστῷ θέωση;
Μήπως πρέπει νά ἐπιμείνουμε ἐρωτῶντες; Σέ κάθε ἱερά Ἀκολουθία μόνο τό Εὐαγγελικό Κείμενο εἶναι θεόπνευστο, ἐνῷ τά πρότερα ἀλλά καί τά ὕστερα τροπάρια εἶναι ἐλλειμματικά ὡς πρός τή θεοπνευστία τους; Οἱ στίχοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἤ οἱ ἱεροί Ψαλμοί της μήπως καί αὐτοί παρουσιάζουν κάποια ἐλλείμματα θεοπνευστίας, ἐπειδή ἐγκατασπείρονται μέσα σ’ ὅλο τό λατρευτικό Σῶμα τῆς κάθε ἱερᾶς Ἀκολουθίας; Ἔτσι δέν ἐξομοιωνόμαστε μέ τούς προτεστάντες πού δέχονται τή θεοπνευστία μόνο τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἐνῷ δέν δέχονται τή θεοπνευστία τῶν ἄλλων προσευχῶν; Δέν δέχονται τήν ἁγιότητα τῶν Ἁγίων οὔτε τή θεομητορικότητα τῆς Παναγίας μας. Τή θεωροῦν μόνο μιά πάρα πολύ καλή γυναίκα.
Ἐπίσης, π. Δανιήλ, μοῦ προσάπτετε μομφή στήν ὁμαδική συνυπογραφή ἄλλων δώδεκα κληρικῶν πού συμφωνοῦν μέ τά γραφόμενά μου. Οἱ συνυπογράφοντες αὐτοπροαιρέτως θέλησαν νά συνυπογράψουν, γιατί καί αὐτοί, ὅπως καί πολλοί ἄλλοι ἀντιδροῦν στήν ἀποδόμηση τῆς Λατρείας μας. Ἄλλωστε τά κείμενα πού συνήθως συνυπογράφουν καί ἄλλοι πατέρες, ἀποτελοῦν προϊόντα συνεργασίας. Προσφέρουν τήν ἐπιστημονική, θεολογική, ποιμαντική καί ἱερατική ἐμπειρία τους ἀπό τήν διακονία στόν ἀπέραντο χῶρο τῶν ἐνοριῶν τους. Θά μποροῦσα νά προτείνω προσωπικά νά συνυπογράψουν καί νά ὑποστηρίξουν τίς θέσεις τοῦ ἄρθρου πολλοί περισσότεροι κληρικοί πού πέρασαν ἀπό τή Ριζάρειο Ἐκκλησιαστική Σχολή ἤ ἄλλοι πού εἶναι πνευματικά τέκνα μου. Δέ συνηθίζω νά πιέζω ἤ νά ἐκβιάζω νά ὑπογράψουν σέ λευκή ἤ σέ γραμμένη κόλλα γιά δημιουργία ἐντυπώσεων.
Ἐνδεικτική συμφωνία καί προσφορά δηλώνουν οἱ ὑπογραφές καί ἄλλων κληρικῶν καί ὄχι ὁμαδοποίηση. Αὐτό τό ἀποδεικνύουν καί προγενέστερες ἔγγραφες διαφωνίες, ἤ τοποθετήσεις σέ διάφορα ἐκκλησιαστικά θέματα.
Ὁμολογῶ ὅτι ποτέ δέν θά ἤθελα νά ἀντιλογήσω στό Σεβασμιώτατο Ἅγιο Πρεβέζης, τοῦ ὁποίου τό ἦθος καί οἱ καρποί, ὅπως διατείνεσθε, πανοσιολογιώτατε, εἶναι ἐγνωσμένοι. Οὔτε βέβαια καί μπορεῖ νά γίνει σύγκριση μέ περιπτώσεις ρόζ σκανδάλων.
Πράγματι π. Δανιήλ, δέν ἀσχολήθηκα ποτέ μέ ρόζ σκάνδαλα, Ἐπισκόπων ἤ κληρικῶν. Φρονῶ ὅτι μόνο ἡ τακτική ἐκκλησιαστική δικαιοσύνη ἤ ἡ κοσμική δικαιοσύνη μπορεῖ θεσμικά νά ἀσχοληθεῖ καί χρησιμοποιώντας τά ἔννομα κριτήριά της νά ἀθωώσει, ἤ νά καταδικάσει χαμηλόβαθμους ἤ ὑψηλοῦ βαθμοῦ κληρικούς.
Θά ἤθελα νά τελειώσω παραθέτοντας ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τήν ὁμιλία τοῦ αἰδεσιμολογιωτάτου πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδώρου Ζήση: Νεοβαρλααμισμός ἡ «Λειτουργική Ἀναγέννηση», μέ τό περιεχόμενο τῆς ὁποίας συμφωνοῦμε ἀπόλυτα καί γιαυτό εἶναι τοῖς πᾶσι γνωστό, ὅτι ἀντιπαρατεθήκαμε μέ σθένος στή Λειτουργική Ἀνανέωση τοῦ προηγουμένου διοικητικοῦ ἐκκλησιαστικοῦ καθεστῶτος. Συγκεκριμένα γράφει ὁ π. Θεόδωρος:
«Γιά νά γίνουμε ὅμως πιό πρακτικοί καί συγκεκριμένοι· ποιές εἶναι οἱ λειτουργικές ἀλλαγές πού προτείνονται ἀπό τούς ἀνανεωτές καί ἐκσυγχρονιστές; Θά ἀναφερθοῦμε στά σημαντικώτερα καί πάλιν ζητήματα, λεπτομερῆ ἀνάλυση τῶν ὁποίων εὑρίσκει κανείς στό μνημονευθέν μνημειῶδες τεῦχος τῆς «Θεοδρομίας» πού καταλαμβάνει τετρακόσιες πενήντα σελίδες (450). Προτείνονται λοιπόν ἡ ἐγκατάλειψη τοῦ χρησιμοποιούμενου σήμερα μοναστικοῦ τυπικοῦ καί ἡ υἱοθέτηση τοῦ ἐγκαταλειφθέντος ἀσματικοῦ τυπικοῦ, ἡ συντόμευση τοῦ χρόνου τῶν ἀκολουθιῶν πού θεωροῦνται μακρές καί κουραστικές, ἡ μεταφορά τοῦ χρόνου ἐνάρξεώς τους ἀργότερα, ὥστε νά ξεκουράζονται τό πρωί οἱ πιστοί πού θέλουν νά τίς παρακολουθήσουν, ἡ προτίμηση ὄχι ἀργῶν ἀλλά σύντομων βυζαντινῶν μελῶν, ἡ τέλεση δεύτερης λειτουργίας τήν ἴδια ἡμέρα ἀπό τόν ἴδιο ἱερέα, ἡ μετάφραση τῶν λειτουργικῶν κειμένων, ὥστε νά γίνονται κατανοητά ἀπό τό λαό, ἡ ἐκφώνηση τῶν εὐχῶν καί ὄχι ἡ μυστική ἀνάγνωσή τους, ἡ συμψαλμωδία τοῦ ἐκκλησιάσματος, ἡ κατάργηση τῶν ὑψηλῶν τέμπλων, ἡ συμμετοχή γυναικῶν στούς χορούς τῶν ἱεροψαλτῶν, ἡ χρήση μουσικῶν ὀργάνων μέσα στίς ἐκκλησίες, ἡ τετράφωνη ἀπόδοση τῶν ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων, ἡ σύνταξη νέων ἀκολουθιῶν γιά τόν ἀρραβώνα καί τό γάμο, ὡς καί νέων εὐχῶν γιά τίς γυναῖκες μετά τόν τοκετό κατά τή διάρκεια τῆς λοχείας, ἡ μόνιμη στροφή τοῦ ἱερέως πρός τόν λαό κατά τήν διάρκεια τῆς Θείας Λειτουργίας, ἡ κήδευση τῶν ἀβαπτίστων νηπίων καί τῶν αὐτοκτονούντων, ἡ κατάργηση τοῦ ράσου, ἡ ἔμμεση ὑποκατάσταση τοῦ μυστηρίου τῆς μετανοίας καί ἐξομολογήσεως ἀπό ψυχιάτρους καί ψυχολόγους καί πολλά ἄλλα».
Τά παραπάνω χαρακτηρίζονται ἀπό τόν π. Θεόδωρο ὡς σύνδρομο νεοβαρλααμικό, τό ὁποῖο ὀδηγεῖ στήν παραποίηση τῆς Ὀρθοδόξου Λατρείας καί στόν εὐκολότερο συσχηματισμό της μέ τή λατρεία τῆς Νέας Ἐποχῆς.
Πανοσιολογιώτατε πάτερ Δανιήλ, βάζω ὅσες μετάνοιες χρειάζονται καί σέ Σᾶς καί στόν Ἅγιο Πρεβέζης καθώς ἐπίσης καί στόν π. Κωνσταντῖνο Μπέη. Χίλια, χίλια συγγνώμη. Εἰλικρινά δέν διακατέχομαι ἀπό κάτι ἀπέναντί Σας. Ἡ διαφορά μας δέν εἶναι σέ προσωπικό ἐπίπεδο. Πιστεύω ὅμως ὅτι ἡ Νέα Ἐποχή, ἡ πανίσχυρη αἵρεση τοῦ Διαβόλου δέ ζητάει νά κλείσουν οἱ Ἐκκλησίες, ὅπως ζητοῦσαν παλαιά τά ὁλοκληρωτικά καθεστῶτα, ἀλλά νά ἀλλοτριωθεῖ ἡ μοναδικότητα τῆς ὀρθοδόξου πίστεώς μας καί ἡ τέλεια Ὀρθόδοξη Λατρεία μας. Ἡ ἀλλοίωση τῆς θείας Λατρείας εὐνοεῖ τήν ἀλλοτρίωση τοῦ Τριαδολογικοῦ καί Χριστολογικοῦ δόγματος, καί τῆς ἐν γένει ὀρθοδόξου ἐκκλησιολογίας μέ συνέπεια τήν ἐνσωμάτωσή μας στήν πανθρησκεία μέσα στό συναρμολογούμενο κράτος τοῦ Ἀντιχρίστου.
Ἀρχιμ. Σαράντης Σαράντος
ἐφημέριος τοῦ Ἱ. Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Ἀμαρουσίου.http://anavaseis.blogspot.com/2010/04/blog-post_65.html
Ναυπάκτου Ιερόθεος "οι μεταφράσεις των λειτουργικών κειμένων"
Τον τελευταίο καιρό επιτείνεται μια τάση που παρετηρείτο και παλαιότερα, δηλαδή επικρατεί μια «φρενίτις» μεταφράσεων των λειτουργικών κειμένων και μάλιστα των λειτουργικών ευχών με απρόβλεπτες συνέπειες.
Μια από τις συνέπειες, η χαρακτηριστικότερη, είναι να δημιουργούνται νέες ευχές της Θείας Λειτουργίας, με την χρησιμοποίηση ομηρικών λέξεων. Δηλαδή, ενώ μερικές κινήσεις απλοποιούν τις ευχές στην λειτουργική γλώσσα, άλλες τις «εμπλουτίζουν» με ομηρικές λέξεις, πράγμα που δεν έκαναν οι Πατέρες της Εκκλησίας που γνώριζαν πολύ καλά και τον Όμηρο.
Θεωρώ ότι όλη αυτή η νοοτροπία πρέπει να αντιμετωπισθή από την Ιερά Σύνοδο, γιατί οι αυθαιρεσίες πρέπει να σταματήσουν. Στις ημέρες μας επιχειρείται αυτό που δεν γινόταν επί Τουρκοκρατίας, αν και τότε το μορφωτικό επίπεδο ήταν χαμηλό, ενώ σήμερα υψηλό.
Υπάρχουν πολλά επιχειρήματα που έχουν διατυπωθή από πολλούς εναντίον της μεταφράσεως των λειτουργικών ευχών, ακόμη και τότε που ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος προσπάθησε να εισαγάγη την παράλληλη ανάγνωση των βιβλικών κειμένων και στην δημοτική γλώσσα και όπως είναι γνωστόν ο ίδιος αντιλήφθηκε την ζημιά που γινόταν στην ενότητα της Εκκλησίας και επανέφερε τα πράγματα στα παραδεδομένα. Πόσον μάλλον θα προκαλέση ζημιά η νέα τάση το να αλλοιώνωνται τα κείμενα της Θείας Λειτουργίας, των ιερών Μυστηρίων και άλλων λειτουργικών κειμένων και να εισάγεται η δημοτική γλώσσα όχι παράλληλα με το πρωτότυπο κείμενο, αλλά αποκλειστικά. Κινδυνεύουμε να δούμε σχίσματα μέσα στο Σώμα της Εκκλησίας μας.
Παρακάμπτοντας πολλά επιχειρήματα κατά της εισαγωγής της δημοτικής γλώσσας στην θεία Λατρεία που ήδη έχουν διατυπωθή, θα αρκεσθώ μόνον στο να τονίσω ότι μια τέτοια προσπάθεια συνιστά έλλειμμα αληθινής ορθόδοξης θεολογίας, για να μην εκφρασθώ πιο σκληρά. Δείχνει ότι δεν υπάρχει η στοιχειώδης ορθόδοξη θεολογία, ή μάλλον με τέτοιες ενέργειες εκφράζεται μια επιφανειακή ορθόδοξη θεολογία, που στηρίζεται στην πρακτική ωφελιμότητα. Η νοοτροπία αυτή ξεκινά από μια ποιμαντική ανάγκη, αλλ' όμως επιλέγεται η πιο εύκολη λύση. Θεωρώ ότι πρόκειται για μια επιρροή από τον δυτικό σχολαστικισμό.
Ουσιαστικά, αυτή η νοοτροπία συνδέεται με τον «τελευταίο πειρασμό» του Χριστού που αντιμετώπισε επάνω στον Σταυρό από τους παρευρισκομένους εκεί: «σώσον σεαυτόν και κατάβα από του σταυρού... ο Χριστός ο βασιλεύς του Ισραήλ καταβάτω νυν από του σταυρού, ίνα ίδωμεν και πιστεύσωμεν αυτώ» (Μαρκ. ιε , 30-32).
Όπως οι σύγχρονοι του Χριστού Ιουδαίοι, και μάλιστα οι Γραμματείς και οι Αρχιερείς, ήθελαν να κατεβή ο Χριστός από τον Σταυρό για να πιστεύσουν σε Αυτόν ότι είναι υιός του Θεού, ουσιαστικά ενέπαιζαν τον Χριστό, έτσι και τώρα με την πράξη της μεταφράσεως των λειτουργικών κειμένων, κατά κάποιον τρόπο, θέλουν να κατεβάσουν την γνώση της Θείας Λειτουργίας στο λογικό επίπεδο και όχι στην βίωση του μυστηρίου του Σταυρού. Ο Ιγνάτιος Μπραντζιανίνωφ έλεγε: «Ο Σταυρός είναι η καθέδρα της ορθοδόξου θεολογίας».
Όμως, όπως ο Χριστός δεν ικανοποίησε αυτό το αίτημα και παρέμεινε στον Σταυρό, σώζοντας έτσι τους ανθρώπους από τον θάνατο, έτσι και εδώ, τηρουμένων των αναλογιών, πρέπει η Θεία Λειτουργία και τα Μυστήρια να παραμείνουν στο ύψος της ορθοδόξου θεολογίας, που είναι εμπειρία του Σταυρού και της Αναστάσεως, και όχι να κατεβούν στο επίπεδο της νοησιαρχίας, του ορθολογισμού.
Λυπάμαι που κάνω αυτήν την αναφορά, αλλά θα προσπαθήσω να το επεξηγήσω με τα ακόλουθα.
1. Η γλώσσα των συμβόλων
Μέσα στην θεία λατρεία εκτός από την λεκτική γλώσσα υπάρχει και η γλώσσα των συμβόλων, δια της οποίας γίνονται κατανοητά και όσα δεν μπορούν να κατανοηθούν δια της γλωσσικής διατυπώσεως, η οποία ούτως ή άλλως δεν είναι αρκετή για την πλήρη κατανόηση των λεγομένων και γιγνομένων.
Η γλώσσα των συμβόλων βιώνεται με το άναμμα του κεριού, τον ασπασμό των ιερών εικόνων, τις κανδήλες που φωτίζουν με το ιλαρό φως τους, τα ιερά σκεύη και όλα τα ευρισκόμενα και τελούμενα στον Ιερό Ναό, με τον τρόπο που γίνεται η Μικρά και η Μεγάλη Είσοδος, με την τυπική διάταξη των ιερών Ακολουθιών, με τις ιερατικές κινήσεις και ευλογίες κ.α.
Αξίζει να σημειωθή ότι ο Ιερεύς προκειμένου να εκφωνήση την αποστολική ευλογία ή να ειρηνεύση, συγχρόνως ευλογεί και δια της χειρός τους παρευρισκομένους, οπότε η γλώσσα των λέξεων συμπληρώνεται με την γλώσσα των συμβόλων. Υπάρχει δε περίπτωση κάποιος να δη την Χάρη της ευλογίας, όπως συνέβη με έναν Τούρκο, τον Αχμέτ, ο οποίος δεν γνώριζε την ελληνική γλώσσα, αλλά είδε τον Πατριάρχη να ευλογή και δια της ευλογίας είδε τις ακτίνες της θείας Χάριτος να εκπορεύωνται από την ευλογούσα χείρα του και να κατευθύνωνται στις κεφαλές όλων των παρισταμένων Χριστιανών, εκτός της δικής του, πράγμα που τον έκανε να πιστεύση στον Χριστό, να βαπτισθή και στην συνέχεια να μαρτυρήση.
Μέσα στην Θεία Λειτουργία και μόνον με την γλώσσα των συμβόλων μπορεί να συμμετάσχη το μικρό παιδί, ο κωφάλαλος, αλλά και εμείς όταν συμμετέχουμε σε Θεία Λειτουργία που γίνεται σε ξένες γλώσσες, τις οποίες δεν κατανοούμε λογικά. Η ταύτιση της συμμετοχής μας στην Θεία Λειτουργία ή την λατρεία μόνον με την λεκτική γλώσσα, παραθεωρώντας την σημασία της συμβολικής γλώσσας, ουσιαστικά θεωρεί ότι πολλές κατηγορίες Χριστιανών δεν συμμετέχουν στην Θεία Λειτουργία.
Επομένως, η υποτίμηση της γλώσσας των συμβόλων και η υπερτίμηση της λογικής επεξεργασίας στην μέθεξη της θείας λατρείας αποτελεί σοβαρό θεολογικό πρόβλημα.
2. Η λογικοκρατική θεώρηση της λατρείας
Η μετάφραση ευχών με σκοπό να κατανοηθή η Θεία Λειτουργία, αναποδράστως οδηγεί στην άποψη ότι εκλαμβάνεται η λογική ως κέντρο της εκκλησιαστικής και μυστηριακής ζωής, πράγμα που συνιστά την λογικοκρατία και τον ορθολογισμό.
Λέγοντας αυτά, γνωρίζω ότι άλλο είναι ο ορθός λόγος που είναι απαραίτητος για την συνεννόηση μεταξύ των ανθρώπων, για την συγκρότηση και διάρθρωση της σκέψεως σε λογικά σχήματα, σε προτάσεις και την χρησιμοποίηση των λέξεων, και άλλο είναι ο ορθολογισμός που θεωρεί κέντρο όλων των πραγμάτων την λογική και δι' αυτής ερμηνεύει ακόμη και όσα έχουν σχέση με τον Θεό και τον άνθρωπο.
Κατά τους Πατέρας της Εκκλησίας η ψυχή του ανθρώπου δεν έχει μόνον την λογική ενέργεια, αλλά έχει και άλλες ενέργειες, όπως την νοερά ενέργεια, την φαντασία, την αίσθηση κλπ. Ακόμη, η λογική δεν είναι πηγή της γνώσεως, ακόμη και για τα ανθρώπινα πράγματα. Γι' αυτό και στην επιστήμη αναπτύχθηκε η λεγόμενη «συναισθηματική νοημοσύνη» που ισχυρίζεται ότι υπάρχουν μέσα στον άνθρωπο «δύο μυαλά», ήτοι η λογική και το συναίσθημα και θεωρεί ότι είναι αναπηρία το να απολυτοποιή κανείς μόνον την λογική. Αυτό αποδεικνύεται και από την απεικόνιση του εγκεφάλου.
Επίσης, στις ημέρες μας αναπτύχθηκε και η λεγομένη υπαρξιακή φιλοσοφία και ψυχολογία, που θεωρούν ότι πέρα από την λογική υπάρχουν και άλλες λειτουργίες στο ανθρώπινο πρόσωπο. Εδώ βρίσκεται και το λάθος του διαφωτισμού, όπως απέδειξε αργότερα ένα άλλο ρεύμα ο ρομαντισμός, και αργότερα η μετανεωτερικότητα, που κατέρριψε την αυθεντία της λογικής.
Εάν αυτό συμβαίνη στα ανθρώπινα πράγματα, πολύ περισσότερο συμβαίνει στην ορθόδοξη θεολογία. Είναι γνωστόν ότι η άποψη ότι κέντρο της θείας γνώσεως είναι η λογική και η επεξεργασία που γίνεται από αυτήν, δημιούργησε τον σχολαστικισμό και όλο αυτό το σχολαστικό-ορθολογικό σύστημα που συναντούμε στον Θωμά τον Ακινάτη και μάλιστα στο έργο του «Summa Theologica».
Διαποτισμένος και ο Βαρλαάμ από τον δυτικό σχολαστικισμό έφθασε σε έναν αγνωστικισμό και ακόμη υποτιμούσε τις Αποκαλύψεις του Θεού και γι' αυτό θεωρούσε τους αρχαίους Έλληνας φιλοσόφους ανώτερους των Προφητών και των Αποστόλων. Θεωρώντας ότι η λογική είναι το ευγενέστερο στοιχείο του ανθρώπου που δόθηκε από τον Θεό, έθετε σε υποδεέστερη θέση τις οράσεις των Προφητών, που τις θεωρούσε «χείρω της ημετέρας νοήσεως».
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς κονιορτοποίησε κυριολεκτικά το σημείο αυτό, γιατί, όπως δίδαξε, οι οράσεις των Προφητών, το άκτιστο Φως που είδαν οι Μαθητές στο Όρος Θαβώρ είναι μεγάλη αποκάλυψη και φανέρωση του Θεού στον άνθρωπο. Οπότε οι αγράμματοι Μαθητές αποδείχθηκαν ανώτεροι από τους φιλοσόφους που είχαν έντονη λογική.
Παρέθεσε μάλιστα πλήθος αγιογραφικών και πατερικών χωρίων, όπως και το εκπληκτικό χωρίο του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου ότι οι ορθόδοξοι θεολογούν «αλιευτικώς (όπως οι αγράμματοι Απόστολοι που ήταν αλιείς) και όχι αριστοτελικώς». Είναι δε κλασσικό το απόφθεγμα του ίδιου Αγίου: «θεόν φράσαι αδύνατον, νοήσαι (=στοχασθήναι) δε αδυνατώτερον». Δεν μπορεί κανείς με την λογική να κατανοήση τον Θεό. Ο Θεός αποκαλύπτεται στην καρδιά του ανθρώπου και στην συνέχεια η λογική διατυπώνει, όσον είναι δυνατόν, αυτήν την Αποκάλυψη.
Το εκπληκτικό σύγγραμμα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά «Περί των ιερώς ησυχαζόντων», οι λεγόμενες «Τρεις τριάδες», αναλύει διεξοδικώς το θέμα αυτό και ουσιαστικά έχει κατοχυρωθεί συνοδικά.
Η άποψη ότι απαιτείται η λογική κατανόηση των λειτουργικών κειμένων για να συμμετέχουμε στην θεία λατρεία και να αποκτήσουμε την γνώση του Θεού αποκλείει τους αγραμμάτους από την λατρεία και την θεογνωσία, στερεί τα βρέφη, τα νήπια και τα παιδιά από την λατρεία και την θεία Κοινωνία.
Ο δυτικός σχολαστικισμός είναι εκείνος που οδήγησε στην πρακτική της αποσυνδέσεως του μυστηρίου του Βαπτίσματος από το μυστήριο του Χρίσματος και κατ' επέκταση από το μυστήριο της θείας Κοινωνίας μέχρι την εφηβεία. Η βάση αυτής της πρακτικής είναι ότι για να δεχθή το παιδί το Χρίσμα και να λάβη την θεία Κοινωνία πρέπει να κατανοή με την λογική του τα γινόμενα.
Εμείς χρίουμε τα βρέφη και τα κοινωνούμε του Σώματος και του Αίματος του Χριστού, γιατί γνωρίζουμε από την θεολογία μας ότι και τα βρέφη λαμβάνουν την Χάρη του Θεού και πριν αναπτυχθή ο εγκέφαλος και η λογική, αφού και τότε ενεργεί μέσα τους η νοερά ενέργεια. Ακόμη και τα έμβρυα μπορούν να λαμβάνουν το Άγιον Πνεύμα, όπως έγινε με τον Τίμιο Πρόδρομο, που όταν ήταν έμβρυο έξι μηνών έγινε από τότε Προφήτης και κατέστησε και την Μητέρα του Προφήτιδα, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.
Αισθάνομαι ότι μια σχολαστική νοοτροπία επιχειρείται να εισαχθή στην Ορθόδοξη Εκκλησία με τις μεταφράσεις των λειτουργικών κειμένων, ότι πρέπει να καταλαβαίνουμε τα κείμενα λογικά για να συμμετέχουμε, πράγμα που ανατρέπει την βασική θεολογική αρχή περί της διπλής μεθοδολογικής γνώσεως, σύμφωνα με την οποία με άλλον τρόπο γνωρίζει κανείς την κτιστή αλήθεια και με άλλον τρόπο γνωρίζει κανείς την άκτιστη αλήθεια, τον Θεό, και μετέχει αυτής. Με άλλα λόγια δεν υπάρχει μια ενιαία αλήθεια για τον Θεό και τον κόσμο, και δεν υπάρχει μια ενιαία μέθοδος γνώσεως του Θεού και του κόσμου, όπως υπεστήριζε στην πράξη ο δυτικός σχολαστικισμός.
Επομένως, η λογικοκρατική θεώρηση της θείας Λατρείας εισάγει ένα είδος σχολαστικισμού στην ορθόδοξη θεολογία.
3. Η λογική και νοερά λατρεία
Συνέπεια των προηγουμένων είναι ότι η λατρεία της Εκκλησίας διαιρείται σε λογική λατρεία και νοερά λατρεία και ο άνθρωπος που ζη πραγματικά μέσα στην Εκκλησία μπορεί να μετέχη παράλληλα και στις δύο λατρείες. Αυτή είναι η βάση του ορθοδόξου ησυχασμού, της ορθοδόξου νηπτικής ζωής. Κατά την διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας η ψυχή του ανθρώπου είναι λογική και νοερά. Κατ' επέκταση υπάρχει η λογική λατρεία και η νοερά λατρεία.
Από την παράδοση της Εκκλησίας γνωρίζουμε ότι τα βρέφη έχουν νοερά ενέργεια, δια της οποίας μπορούν να βλέπουν αγγέλους και αγίους, ενώ δεν έχει ακόμη αναπτυχθή η λογική λειτουργία του εγκεφάλου, που θα τελειοποιηθή αργότερα, καθώς το παιδί θα μεγαλώνη.
Έτσι, κατά την θεία Λειτουργία δεν αρκεί μόνον η ανάπτυξη της λογικής λειτουργίας, αλλά κυρίως η ανάπτυξη της νοεράς λειτουργίας. Δηλαδή, η μετάφραση της αποστολικής ευλογίας στην δημοτική γλώσσα, ως «η Χάρη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατέρα και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος να είναι μαζί σας», δεν θα μπορέση ποτέ να δώση στον άνθρωπο να καταλάβη λογικώς τι είναι Χάρη του Κυρίου, η αγάπη του Θεού Πατέρα και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος, τι είναι ο Τριαδικός Θεός και πως μπορούμε να μεθέξουμε της Χάριτός Του.
Αυτή η γνώση είναι θέμα νοεράς καρδιακής εμπειρίας. Ο Απόστολος Παύλος κάνει λόγο για αρραβώνα που δίνεται στην καρδιά: «Ο δε βεβαιών ημάς συν υμίν εις Χριστόν και χρίσας ημάς Θεός, ο και σφραγισάμενος ημάς και δους τον αρραβώνα του Πνεύματος εν ταις καρδίαις ημών» (Β Κορ. α , 21-22).
Άλλωστε, ο Χριστός στους μακαρισμούς Του τόνισε την απαραίτητη προϋπόθεση της καθαρής καρδιάς για την όραση του Θεού και όχι την έξαψη της λογικής: «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται» (Ματθ. ε', 8). Το ίδιο συναντούμε και στις επιστολές των Αποστόλων, όπου γίνεται λόγος για την καρδιά ως προϋπόθεση και βάση της θεοπτίας.
Είναι δε γνωστόν ότι ο Χριστός όταν εμφανίσθηκε στους Μαθητές Του «διήνοιξεν αυτών τον νουν του συνιέναι τας γραφάς» (Λουκ. κδ , 45). Η γνώση του μυστηρίου που εκφράζεται με λέξεις γίνεται στον νου του ανθρώπου δια της Αποκαλύψεως του Θεού. Αυτό το βλέπουμε εμφανώς στην ευχή προ του Ευαγγελίου: «Έλλαμψον εν ταις καρδίαις ημών, φιλάνθρωπε Δέσποτα, το της σης θεογνωσίας ακήρατον φως και τους της διανοίας ημών διάνοιξον οφθαλμούς (τον νου) εις την των ευαγγελικών σου κηρυγμάτων κατανόησιν... Συ γαρ ει ο φωτισμός των ψυχών και των σωμάτων ημών...».
Ο βασικός σκοπός του ανθρώπου δεν είναι να κατανοήση λογικώς τις λέξεις, αλλά να εισέλθη στο βάθος του μυστηρίου, να βιώση και να μεθέξη την κένωση του Υιού και Λόγου του Θεού, δια της αποκαλύψεως του Θεού στην καθαρή καρδιά του. Γι' αυτό και η αποφατική θεολογία είναι «ο Γολγοθάς της ανθρώπινης λογικής».
Αυτό σημαίνει ότι η θεία Λειτουργία, που είναι λογική λατρεία, συνδέεται στενά και με την νοερά λατρεία. Άλλωστε, η Βασιλεία του Θεού για να την οποία κάνουν λόγο πολλοί σύγχρονοι ερμηνευτές και ακαδημαϊκοί διδάσκαλοι, που είναι η φανέρωση και η μέθεξη της ακτίστου Χάριτος του Θεού, δεν είναι υπόθεση λογικής επεξεργασίας, αλλά υπόθεση καθαρού νοός και καθαράς καρδίας.
Τα βρέφη, τα παιδιά και οι Άγιοι συμμετέχουν στην Θεία Λειτουργία, κάνοντας νοερά λατρεία μπορεί να βλέπουν υπερκόσμια χοροστασία, για την οποία ομιλούν οι Άγιοι, μπορεί να βλέπουν αγγέλους, ενώ όσοι στηρίζονται στην λογική κατανόηση των λέξεων έχουν πλήρη άγνοια της γνώσεως του Μυστηρίου.
Στην βιογραφία του αγίου παπα-Νικόλα Πλανά διαβάζουμε ότι ένα παιδάκι που είχε ανεπτυγμένη την νοερά ενέργεια έβλεπε τον λειτουργούντα άγιο παπα-Νικόλα να υπερυψούται του εδάφους, και το φώναξε με ενθουσιασμό στην μητέρα του. Θεωρώ ότι το παιδάκι αυτό μετείχε της Θείας Λειτουργίας πραγματικά, έστω κι αν δεν καταλάβαινε τις λέξεις, ενώ οι άλλοι που πρόσεχαν με την λογική απλώς παρακολουθούσαν. Ή για να εκφρασθώ με άλλον τρόπο, δεν μπορώ να αποκλείσω το παιδάκι αυτό από την μέθεξη της λατρείας, επειδή δεν μπορούσε να κατανοήση τις λέξεις. Μάλλον θεωρώ ότι μετείχε της Θείας Λειτουργίας καλύτερα από άλλους εγκρατείς φιλολόγους που γνωρίζουν την ετυμολογία και την έννοια των λέξεων.
Ο Απόστολος Παύλος γράφει: «η ικανότης ημών εκ του Θεού, ος και ικάνωσεν ημάς διακόνους καινής διαθήκης, ου γράμματος, αλλά πνεύματος· το γαρ γράμμα αποκτέννει, το δε πνεύμα ζωοποιεί» (Β Κορ. γ , 5-6).
Επομένως, η παραθεώρηση της νοεράς λατρείας συνιστά έλλειμμα ορθοδόξου θεολογίας.
Γενικά, όσοι απλοποιούν τις λέξεις της θείας λατρείας ακόμη και αυτές που έχουν «υψηλό, εννοιολογικό, εικονικό, συμβολικό και βιωματικό επίπεδο» για να γίνουν κατανοητές λογικά αφ' ενός μεν καταστρέφουν τον πολιτισμικό μας πλούτο, αφ' ετέρου δε αγνοούν την ορθόδοξη θεολογία στην πλήρη έκφρασή της. Η ορθόδοξη θεολογία δεν είναι σχολαστική, ορθολογιστική, αλλά αποκαλυπτόμενο μυστήριο. Και το μυστήριο δεν κατανοείται απλώς λογικά.
Έτσι, από το γράμμα προχωρούμε στο πνεύμα μέσα από όλη την ασκητική παράδοση της Εκκλησίας. Αυτό σημαίνει ότι όσοι ακούνε αναλύσεις των γινομένων και πραττομένων στην Θεία Λειτουργία – άλλωστε αυτή είναι η αξία του κηρύγματος– ή όσοι μετέχουν τακτικά στην Θεία Λειτουργία μπορούν να κατανοήσουν ευχερώς και το γράμμα, κυρίως όμως μπορούν να εισχωρήσουν στο πνεύμα με την καθαρότητα της καρδιάς και την γνώση της συμβολικής γλώσσας της Εκκλησίας.
Οι φιλοκαλικοί Πατέρες του 18ου αιώνος, ενώ έκαναν μεταγλωττίσεις σε διάφορα πατερικά κείμενα, δεν τόλμησαν να μεταγλωττίσουν τις ευχές της Θείας Λειτουργίας και των Μυστηρίων, αν και το διανοητικό επίπεδο του λαού ήταν χαμηλό.
Οπότε, όσοι παραμένουν στο επίπεδο της λογικής κατανόησης των λειτουργικών κειμένων δείχνουν ότι αγνοούν την ορθόδοξη θεολογία, γι' αυτό κατά τον Μέγα Βασίλειο «τεχνολογούσι και ου θεολογούσι». Δεν χρειάζεται απλώς η λογική κατανόηση των κειμένων ή μετάφρασή τους, αλλά η μύηση στην ζωή της Εκκλησίας και στο μυστήριο της κενώσεως του Χριστού και της θεώσεως του ανθρώπου.
Νομίζω ότι μερικοί σύγχρονοι έχουν έλλειμμα ορθοδόξου θεολογίας και εκφράζουν μια θεολογία, η οποία έχει επηρεασθή από τον παπικό σχολαστικισμό και τον προτεσταντικό ηθικισμό, γι' αυτό και αυτοσχεδιάζουν αυθαίρετα μέσα στην Εκκλησία.
http://www.romfea.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=4790:-q-q&catid=13
Λειτουργία με όλες τις αισθήσεις
του Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιερόθεου
Η μετάφραση των λειτουργικών ευχών, δηλαδή των ευχών της θείας Λειτουργίας και των άλλων Μυστηρίων, απασχόλησε τελευταία τον εκκλησιαστικό και θεολογικό χώρο και όπως ήταν επόμενο ασχολήθηκε η Διαρκής Ιερά Σύνοδος, η οποία, ύστερα από μελέτη διαφόρων κειμένων, έλαβε ομοφώνως μια συγκεκριμένη απόφαση, που διακρίνεται για τη σοβαρότητα, την υπευθυνότητα και τη σύνεση, η οποία έχει δημοσιευθή. Το θέμα αυτό είναι σοβαρό και χρειάζεται μελέτη από πολλές πλευρές. Εχουν διατυπωθή πολλά επιχειρήματα ένθεν κακείθεν, αλλά στο παρόν άρθρο θα ήθελα να εκθέσω πολύ σύντομα μερικές από τις απόψεις μου.......
1 Γίνεται σύγχυση μεταξύ της μετάφρασης του πρωτοτύπου κειμένου της θείας Λειτουργίας σε άλλες γλώσσες (αγγλική, γαλλική, αραβική, σλαβονική κ.λπ.) και της μεταγλώττισης στην ελληνική δημοτική γλώσσα. Αλλά πρέπει να ληφθή σοβαρώς υπ΄ όψη ότι δεν υπάρχει αντιστοιχία, γιατί η δημοτική γλώσσα δεν μπορεί να νοηθή ως ξένη γλώσσα.
Η αρχαία ελληνική γλώσσα και η κοινή ελληνιστική δεν είναι νεκρές γλώσσες. Είναι χαρακτηριστικό ότι όσοι χειρίζονται πολύ καλά τη δημοτική γλώσσα, γνωρίζουν εξίσου καλά και την αρχαία, από την οποία προσλαμβάνουν γλωσσικές μορφές και εμπλουτίζουν την ομιλουμένη γλώσσα. Ως παραδείγματα δε αναφέρω τους μεγάλους ποιητές μας Κωστή Παλαμά, Οδυσσέα Ελύτη κ.ά.
2 Σίγουρα δεν πιστεύουμε στην θεωρία των τριών ιερών γλωσσών (ελληνική, εβραϊκή, λατινική), αλλά θεωρούμε ότι η γλώσσα της λατρείας έχει μια ιερότητα, γιατί χρησιμοποιείται ως προσευχή στον Θεό. Ακόμη και οι αρχαίοι Ελληνες, όπως φαίνεται στις ωδές του Πινδάρου, χρησιμοποιούσαν μια ανώτερη γλωσσική μορφή κατά την λατρεία τους.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν συνέταξαν τις ευχές που διαβάζονται στην θεία Λειτουργία απλώς στην μορφή της κοινής ελληνιστικής γλώσσας που ομιλείτο στην εποχή τους, αλλά χρησιμοποίησαν την «αττικιστική γλώσσα», που είναι η λόγια γλώσσα, την οποία μιλούσαν οι μορφωμένοι της εποχής εκείνης και αυτή καθιερώθηκε ως γλώσσα της λατρείας.
3 Η μετοχή στην θεία Λειτουργία και τα Μυστήρια της Εκκλησίας δεν πρέπει να ταυτισθή απόλυτα με την λογική κατανόηση των λέξεων και της γλώσσας που χρησιμοποιείται. Βεβαίως, η γλώσσα έχει σημαντική συνεισφορά στην επικοινωνία μεταξύ μας, αλλά δεν είναι καθοριστικό γνωσιολογικό στοιχείο, αφού υπάρχουν και άλλοι τρόποι μεταδόσεως της γνώσεως, όπως είναι το συναίσθημα, η φαντασία, η διαίσθηση, δηλαδή οι λειτουργίες εκείνες που κινούνται πέρα από την λογική.
Η επιστήμη έχει αποδείξει ότι δεν ισχύει απολύτως το απόφθεγμα «cogito, ergo sum», δηλαδή, σκέπτομαι άρα υπάρχω. Οι θεωρίες γύρω από την συναισθηματική νοημοσύνη, η ψυχανάλυση και η ψυχολογία, ο ρομαντισμός, ο υπαρξισμός και η νεωτερικότητα κλόνισαν τα θεμέλια της απόλυτης κυριαρχίας της λογικής στον γνωσιολογικό τομέα. Ετσι, στην θεία Λειτουργία δεν μετέχουμε μόνον με την λογική, αλλά και με όλες τις άλλες λειτουργίες της ψυχής.
4 Επειδή η κοινή ελληνιστική γλώσσα δεν είναι ξένη ως προς την αρχαία αττική διάλεκτο και επειδή πολλές εκφράσεις της χρησιμοποιούνται στην καθημερινή επικοινωνία μεταξύ μας, γι΄ αυτό και δεν είναι δύσκολη η προσαρμογή των ανθρώπων στο ιδίωμα των λειτουργικών ευχών. Οποιος εκκλησιάζεται τακτικά έχει την δυνατότητα να αντιλαμβάνεται το νόημα των λειτουργικών προτροπών.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον ο καθηγητής Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι εναντίον της μεταγλωττίσεως της λειτουργικής γλώσσας. Το βασικό επιχείρημά του είναι ότι η θεία Λειτουργία «έχει τελετουργικό χαρακτήρα», «είναι μυστήριο», γι΄ αυτό δεν πρέπει «να αντικαθίσταται εξ ολοκλήρου από μεταφράσεις», αφού «οι λέξεις στο πέρασμα από τη μια γλώσσα στην άλλη γλώσσα χάνουν σε σημαντικό βαθμό το σημασιολογικό τους περιεχόμενο και το βιωματικό τους φορτίο, στοιχεία απαραίτητα στον μυστηριακό χαρακτήρα της Θ. Λειτουργίας», οπότε αν μεταφράση κανείς αυτό το μυστηριακό στοιχείο, «το ευτελίζει».
Γενικά, θεωρώ ότι η γλώσσα με την οποία είναι γραμμένες οι ευχές της θείας Λειτουργίας και των Μυστηρίων δεν αποτελεί εμπόδιο για την μέθεξη του Μυστηρίου, ακόμη και για την λεκτική κατανόηση. Αντίθετα μάλιστα η λειτουργική γλώσσα μπορεί να βοηθήση αποτελεσματικά τους ανθρώπους στην εποχή μας, στην οποία παρατηρείται «γλωσσική ανεπάρκεια» και «γλωσσική πενία» να βελτιώσουν τον γραπτό και προφορικό τους λόγο.
http://thriskeftika.blogspot.com/2010/04/blog-post_4226.html
