Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΦΙΛΩΤΑ ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΩΣ ΕΜΦΥΛΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 1945 -1949

Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΦΙΛΩΤΑ ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΩΣ ΕΜΦΥΛΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 1945 -1949

 …Το απόγευμα της 28ης Οκτωβρίου του 1944 πέρασαν ανενόχλητοι οι τελευταίοι Γερμανοί μέσα από το χωριό Λακκιά (σήμερα Λεβαία) της Φλώρινας οδεύοντας προς τα γιουγκοσλαβικά σύνορα, εικόνα που έκλεινε την αυλαία της τετράχρονης Κατοχής στην ηπειρωτική Ελλάδα…

 …Τα κίνητρα της ένταξης σε ένα από τα δύο στρατόπεδα, εθνικιστικό ή κομμουνιστικό, ήταν ποικίλα κι όχι εξ αρχής ιδεολογικά. Πίσω από τον πρώιμο φόνο ενός 33χρονου Ποντίου από το προσφυγικό χωριό Φιλώτας το Μάρτιο του 1943 δεν κρύβονταν ιδέες, παρόλο …Επικάλυμμα προσωπικών επίσης διαφορών περισσότερο παρά κοσμοθεωρητικές αντιθέσεις ήταν μία σειρά φόνων τον Ιούνιο του ιδίου έτους…

…Το σκηνικό φαινόταν αμετακίνητο και οι κάτοικοι συνέχιζαν όπως πριν να καλλιεργούν τον καπνό,[6] το σίτο και τον αραβόσιτο, να βόσκουν τα γελάδια τους και να μεταφέρουν εμπορεύματα με τα κάρα από το σιδηροδρομικό σταθμό του Αμυνταίου ως την Καστοριά. Ωστόσο κάτω από το σεντόνι της ήρεμης καθημερινότητας αρκετοί άνδρες του Φιλώτα διατηρούσαν κρυφά οπλισμό, με την ανοχή, αν όχι τη συναίνεση της Χωροφυλακής του χωριού, φοβούμενοι τη βουλγαρική προπαγάνδα και τους ανθέλληνες που περιφέρονταν φανερά στα γειτονικά χωριά των Σλαβομακεδόνων και την κωμόπολη του Αμυνταίου. Περισσότερα όμως και καλύτερα όπλα, αγορασμένα από Βλάχους αγωγιάτες, διέθεταν υπό την κάλυψη των αρχών της Ελληνικής Πολιτείας, οι τουρκόφωνοι αγρότες των οικισμών Αντίγονο, Μανιάκι και Πελαργός, αρκετοί εκ των οποίων είχαν διαπρέψει ως αντάρτες εναντίον των Τούρκων στο Δυτικό Πόντο στη δεκαετία του 1910: «Απολίτιστα ίσως τα χωρία ταύτα, πάντα όμως Ελληνικά και πειθαρχικά εις τα Κρατικά κελεύσματα»[7] έγραφε μεταπολεμικός νομάρχης εκφράζοντας την πραγματικότητα που απλώνονταν στην τουρκόφωνη ζώνη της περιοχής.

Λεπτομέρεια χάρτη της περιοχής Φιλώτα. Η πεδιάδα μόνον την ημέρα μπορούσε να ελεγχθεί από την Ελληνική Πολιτεία, τους Εθνικιστές ή αργότερα το Στρατό. Τη νύχτα αντάρτες εκκινώντας από το βάλτο του Ρούντνικ σεργιανούσαν με άνεση ως το Φιλώτα, ενώ ισχυρότερες δυνάμεις του ΔΣΕ είχαν τη δυνατότητα να περάσουν με ασφάλεια από το Βέρμιο δεξιά ως το Βίτσι αριστερά μέσα σε δύο περίπου ώρες με σύντονη πορεία

Από την άνοιξη του 1943 οργίαζαν στα προσφυγικά χωριά της Εορδαίας καθοδηγητές όλων των ειδών (εκτός Βουλγάρων και Βλάχων), όμως η πλειονότης δεν είχε ακόμη αποφασίσει με ποιον από όλους να δεθεί. Γι αυτό άνδρες που έτειναν τα αυτιά τους σε αξιωματικούς της ΥΒΕ/ΠΑΟ όπως ο ταγματάρχης Βασίλειος Παπαβασιλείου ή ο συνταγματάρχης Ιωάννης Παπαπέτρου[8] προσέφεραν παράλληλα με τα χέρια τους τρόφιμα στο ΕΑΜ ή και τον εαυτό τους στην υπηρεσία του Εφεδρικού ΕΛΑΣ.[9] Δεν είχαν ακόμη επιλέξει στρατόπεδο οι κάτοικοι του Πελαργού, όταν γερμανοντυμένοι Έλληνες με αρχηγό τον απόστρατο αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Πούλο εγκατέστησαν φυλάκιο στα χωριό τους για να ελέγξουν το βραδινό ταξίδι της σοδειάς από την πεδιάδα προς τα ανταρτικά κρησφύγετα του Βερμίου, κι ούτε μπορούσαν να πράξουν αντίθετα αφού κανείς δεν ήθελε να έχει την ίδια τύχη με το γειτονικό Μεσόβουνο που είχε υποστεί φρικώδη γερμανικά αντίποινα. Ορισμένοι μάλιστα Πελαργινοί κι ακόμη άνδρες από τα περίγυρα χωριά κατατάχθηκαν στη μονάδα του Πούλου,[10] περισσότεροι για να προσποριστούν τροφές κι ολιγότεροι για να εκδικηθούν τους προσωπικούς τους αντιπάλους.

Ακόμη και τότε η ισορροπία δεν είχε διαταραχθεί, διότι κανείς από τους μνηστήρες της τοπικής ισχύος, κομμουνιστές, εθνικιστές  και γερμανόφιλοι, δεν είχε επιδιώξει σοβαρά την πρωτιά. Από την πολιτική ιστορία του παρελθόντος δεν ήταν δυνατό να αντλήσουν κομμουνιστές ή εθνικιστές επιχειρήματα για να πείσουν τους κατοίκους να εκτεθούν. Οι πεδινοί αγρότες του Φιλώτα ανήκαν συντριπτικά στη Φιλελεύθερη Παράταξη, η οποία είχε λάβει 315 ψήφους στις εκλογές του 1936, σε αντίθεση με τους Λαϊκούς που είχαν λάβει απογοητευμένοι μόνον 12 και τους κομμουνιστές που κοιτούσαν απέλπιδες από τη γωνία με 6 μόνο ψήφους.[11] Οι ύβρεις που εξεστόμιζαν παλαιότερα οι Πόντιοι εναντίον των Θρακιωτών του χωριού και τα κοσμητικά επίθετα Βρομοπόντιοι και Παλουκάδες των δεύτερων εναντίον των πρώτων είχαν με τις επιγαμίες λησμονηθεί.[12] Εξ άλλου οι γόνοι αμφοτέρων παρακολουθούσαν μαθήματα στο ίδιο Σχολείο, το οποίο λειτουργούσε ακατάπαυστα σχεδόν μέχρι να αποχωρήσουν οι Γερμανοί.[13] Παρόμοια συνέβαιναν και στους άλλους γειτονικούς μικτούς οικισμούς: Πόντιοι –Τουρκόφωνοι στον Πελαργό, Πόντιοι –Θρακιώτες –Προυσαλήδες -Τουρκόφωνοι στη Λακκιά…

…Οι γέφυρες άρχισαν να κόβονται το φθινόπωρο του 1943, όταν με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας αδυνάτισαν οι Γερμανοί κι ο ΕΛΑΣ ενισχυμένος με οπλισμό, ηθικό κι εδραίωση σε ελεύθερη περιοχή αισθάνθηκε έτοιμος να αναλάβει τη σύνολη εξουσία. Η ΠΑΟ καταδιώχτηκε σκληρά, ενώ σε ομηγύρεις το ΕΑΜ ζήτησε από τις κεφαλές των οικισμών παράδοση των κρυμμένων όπλων. Οι μόνοι που αντέδρασαν φανερά, από προσωπική διάθεση παρά από ιδεολογία, διότι αγαπούσαν πολύ τα όπλα, ήταν οι Πελαργινοί: «μποϊλέ κιμπή κομουνισιονού ταναμάιζ»: εμείς δεν αναγνωρίζουμε τέτοια συγκέντρωση.[16] Πριν εκπνεύσει το έτος, στην 30ή Δεκεμβρίου του 1943 το απροσκύνητο χωριό υπέστη πυρφόρα επίθεση από τον ΕΛΑΣ.

Ο κύβος του κατοχικού Εμφυλίου Πολέμου είχε ριφθεί. Ακολούθησε άλλη μία πολιορκία του Πελαργού από τον ΕΛΑΣ την 9η Φεβρουαρίου 1944, ανεπιτυχής αφού μόνον το 1/10 των οικιών είχαν καεί.[17] Κτυπήθηκε επίσης το Μανιάκι και οι παραδοθέντες εθνικιστές οπλίτες, 35 εν συνόλω άνδρες, παραδόθηκαν κι εκτελέστηκαν μαζικά στα δάση του Βερμίου από τον ΕΛΑΣ. Στην αιματηρή αντίθεση οι κάτοικοι της Βεγόρας, της Λακκιάς και του Φιλώτα δεν εξεδήλωσαν ενδιαφέρον συμμετοχής για λόγους που ήδη ειπώθηκαν και για άλλους τρεις: η γλωσσική συνάφεια ήταν απογοητευτική, καθώς οι Τουρκόφωνοι του Φιλώτα και της Λακκιάς αριθμούνταν σε ολίγες μόνον οικογένειες. Εξ άλλου με τις οικίες των κτισμένες εκατέρωθεν ή κοντά στο δημόσιο δρόμο είχαν τη δυνατότητα να ισχυριστούν ότι δεν υπήρχε χρεία οπλισμού των εναντίον του ΕΛΑΣ, αφού θεωρητικά διέθεταν την αρωγή των Γερμανών που είχαν την άνεση να προστρέξουν από τις κοντινές επισταθμίες του Αμυνταίου και της Πτολεμαΐδας. Οι Σμυρνιοί πρόσφυγες του Φαραγγίου ήταν ολίγοι και το χωριό απόμακρο των οδών και των εξελίξεων.

Στην εμμονή της αποχής των Θρακιωτών και Μικρασιατών από τον εξοπλισμό εναντίον του ΕΛΑΣ συνεισέφερε ο ηγέτης των αντικομουνιστών οπλιτών της Εορδαίας Φραγκίσκος Κολάρας, ο οποίος είχε συγγενείς στη Λακκιά και γνωριζόταν με αρκετούς αγωγιάτες της περιοχής.[18] Δεν ήταν δύσκολο στο σκληρό οπλαρχηγό να καταλάβει πως οι κάτοικοι προσπαθούσαν να ισορροπήσουν μεταξύ των διεκδικητών τους, αντικομουνιστών[19] κι εαμιτών και τους άφησε στην επιθυμία τους.

…Η ισχύς του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, ιδιαίτερα η νυκτερινή, οφειλόταν εν πολλοίς στη γεωγραφία, αφού εκκινώντας από τους δαιδαλώδεις καλαμιώνες του Ρούντνικ (σήμερα Χειμαδίτις λίμνη) προσέγγιζαν με τα πόδια τη Βεγόρα, τη Λακκιά και το Φιλώτα σε διάστημα μικρότερο της μιας ώρα. Όποιοι αντιδρούσαν στο κράτος των ανταρτών αντιμετώπιζαν συνέπειες κι ευτυχής υπήρξε ο εφημέριος του Φιλώτα που απήχθη τον Ιούνιο του 1944 από τους αντάρτες,[26] αλλά επέστρεψε τελικά σώος. Δυστυχώς την ίδια καλή τύχη δεν είχε ένας οπωροπώλης, σώγαμπρος στο Φαράγγι, που απήχθη κι εκτελέστηκε από τον ΕΛΑΣ μαζί με τον πατέρα του στο Βέρμιο.[27] Μάλλον τον ιερέα έσωσε το σχήμα του, ενώ οι άλλοι είχαν θεωρηθεί αναλώσιμοι...

ΕΑΜΟΚΡΑΤΙΑ

…Στους μήνες της «καθαρής» Εαμοκρατίας, Νοέμβριο 1944 έως και Μάρτιο του 1945, η ΕΠΟΝ γνώρισε τη μέγιστη ανάπτυξή της. Υπό την καθοδήγησιν ενός Καυκάσιου από το Βαλτόνερο[38] οι νέοι συγκεντρώνονταν σε χοροεσπερίδες ή έπαιζαν σε θεατρικές παραστάσεις.[39] Το γαλλικό δράμα οι «δύο λοχίαι» σύνηθες έργο παλαιότερα στον Πόντο και την Ανατολική Θράκη,[40] επρόκειτο να παιχτεί στο χωριό Βεγόρα, αλλά τελικά είχε αναβληθεί.[41] Ακόμη και γόνοι τουρκόφωνων οικογενειών, αγόρια και κορίτσια, που έως τότε ήταν αμέτοχοι, αν όχι εχθρικά διακείμενοι προς το ΕΑΜ, συμμετείχαν ως εκφωνητές προσκλήσεων[42] ή ως ηγέτες της νεολαίας του οικισμού των. Στον Πελαργό π.χ. υπεύθυνη της ΕΠΟΝ ήταν η κόρη ενός κρατουμένου από τους αντάρτες αντικομουνιστή οπλίτη.[43] Το ΕΑΜ θεωρούταν τότε η μοναδική κρατική οντότητα και ήταν φυσικό να ακολουθεί κανείς τις εντολές του, αλλά μάλλον η συμμετοχή των νέων οφειλόταν στην αναπάντεχη δυνατότητα για συναντήσεις αγοριών και κοριτσιών, κάτι έως πρότινος μη επιτρεπτό. Παρόλο που σχετικές πηγές ελλείπουν, δύναται βάσιμα να υποτεθεί ότι οι Επονίτες της Βεγόρας, της Λακκιάς και του Φιλώτα, λάμβαναν μέρος και στα εκάστοτε συλλαλητήρια του ΕΑΜ/ΚΚΕ στους οικισμούς των ή και στο γειτονικό Αμύνταιο, ιδιαίτερα στα πυκνά αντίστοιχα του Δεκεμβρίου του 1944.[44]

Τα Λαϊκά Δικαστήρια λειτουργούσαν με όλη τους την ένταση. Η βαριά ποινή με δημόσιο ξυλοδαρμό ενός νέου του Πελαργού που «τσίμπησε» συνομήλική του,[45] δεν άρμοζε στο γενικό κανόνα και πιθανόν να πραγματοποιήθηκε για λόγους επιβολής ή εκδικήσεως. Συνήθως οι τιμωρίες ήταν ασήμαντες όσο και το περιεχόμενο των δικών: εφηβικά ερωτικά πειράγματα π.χ. ή κλοπές φρούτων.[46] Ήταν ερμηνεύσιμη η παρανομία των νέων της εποχής, αφού τα ορφανά παιδιά των εθνικιστών, για τα οποία ουδέν ενδιαφέρον έδειχνε το ΕΑΜ, πλεόναζαν: στον Πελαργό π.χ. 3 μόνο από τα 115 παιδιά είχαν πατέρα.[47]

Εν συγκρίσει με τους περίγυρους μικρότερους οικισμούς ο Φιλώτας κατείχε μάλλον προνομιούχα θέση, παρόλο που 33 νέοι, άνδρες και γυναίκες είχαν χάσει τη ζωή τους στην πενταετία 1940 -1945, οι 7 από αυτούς στον πόλεμο της Αλβανίας. Σε σχέση με τον Πελαργό που είχε υποστεί δύο πυρφόρες επιθέσεις ούτε μία οικία του δεν είχε καταστραφεί κι αν εξαιρεθούν τα θύματα, οι εξαναγκασμοί των αντικομουνιστών οπλιτών, οι εισφορές των κατοίκων στην Επιμελητεία Του Αντάρτη (ΕΤΑ) στην οποία αρχήγευε ένας 37χρονος Θρακιώτης,[48] οι δαρμοί αντιφρονούντων όπως π.χ. ένας ιερέας κι άλλος έτερος κάτοικος από το ΕΑΜ και οι κίνδυνοι που αντιμετώπιζαν οι εθελοντές ή οι επιστρατευμένοι αντάρτες κατά τη διάρκεια της ένοπλης θητείας των ο Φιλώτας δε δυσκολεύτηκε ιδιαίτερα τόσο κατά την περίοδο της Κατοχής όσο και της Εαμοκρατίας…

Δημοψήφισμα για την επάνοδο ή όχι του βασιλιά το Σεπτέμβριο του 1946. Στο Φιλώτα μόνο το 36% των κατοίκων ψήφισε «υπέρ της Δημοκρατίας».

ΝΕΕΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ

…Το παλαιό μονοπώλιο του ΕΑΜ άρχισε να κλονίζεται δυνατά. Οι άνδρες του Πελαργού ξέθαψαν τα κρυμμένα όπλα τους καθώς μερικά μόνον χιλιόμετρα μακριά Σλαβομακεδόνες εκδικητές του ΝΟΦ[54] δήλωναν καθαρά την αιματηρή παρουσία τους ανατινάζοντας ένα μύλο στον Άγιο Παντελεήμονα κι εκτελώντας άνδρες στο Φανό και τη Γαλάτεια. Στην περιοχή της Άρνισσας οι ίδιοι είχαν απαγάγει κι οδηγήσει στη Γιουγκοσλαβία το καλοκαίρι του 1945 τρεις Έλληνες πολίτες.[55] Καθόλου τυχαία δεν ήταν λοιπόν η καταστροφή της λέσχης της ΕΠΟΝ του προσφυγικού χωριού Βεγόρα[56] που συνόρευε με το Αμύνταιο και τον Άγιο Παντελεήμονα, κωμοπόλεις όπου διαβιούσαν Σλαβομακεδόνες.

Ο Φιλώτας, η Βεγόρα και η Λακκιά φαίνονταν θωρακισμένοι απέναντι στις επιδρομές του ΝΟΦ αφού κατοικούνταν μόνον από Πρόσφυγες, αλλά τι μπορούσε να αφιχθεί τη νύχτα μέσα σε μιάμιση ώρα από το βάλτο του Ρούντνικ ελάχιστοι είχαν τη μαντική ικανότητα να προβλέψουν. Όντως μέσα στα νερά και τα καλάμια κρύβονταν διαφόρων ειδών παράνομοι, πρώην Κομιτατζήδες κι Ελασίτες κι Σνοφίτες,[57] Νοφίτες και Κομμουνιστές που διστάζοντας ή φοβούμενοι να εμφανιστούν, τροφοδοτούνταν κρυφά από γνωστούς και οικείους των.

Στην ύπαρξη κι εν μέρει στη δράση αυτών οφείλεται ο ερεθισμός της τοπικής Χωροφυλακής, η οποία σύμφωνα με εαμική εφημερίδα προχωρούσε σε συλλήψεις πολιτών στο Φιλώτα ακόμη και κατά τη διάρκεια γάμων. Κατά την ίδια πηγή «οπλισμένοι μοναρχικοί» από το Αντίγονο είχαν δείρει αδικαιολόγητα μία συγχωριανή τους,[58] επίσης δύο γυναίκες συγγενείς ενός Ελασίτη στον Πελαργό,[59] κι ακόμη ένα νεαρό της ΕΠΟΝ στη Λακκιά.[60] …

Ο αριθμός των συλληφθέντων οπαδών ή συνοδοιπόρων του ΕΑΜ είναι άγνωστος. …Ένας ορφανός Μικρασιάτης από τη Λακκιά, απόφοιτος του Γυμνασίου Τσοτυλίου και μέλος της ομάδας κρούσης του ΕΛΑΣ Φλώρινας με το ψευδώνυμο Φάνης[70] αποφυλακίστηκε έπειτα από έξι χρόνια.[71] …

Αλληλοσυγκρουόμενες φήμες διαθλούσαν την πραγματικότητα, τα γεγονότα ντύνονταν με ιδεολογικά επικαλύμματα και η ευκολία παρερμήνευσής των ήταν εντυπωσιακά αυξημένη. Όταν στον Πελαργό μία 18χρονη έφηβη πυροβολήθηκε στην αυλή του σπιτιού της και υπέκυψε,[82] η Χωροφυλακή ισχυρίστηκε επισήμως ότι φονεύθηκε από «τρομοκράτες» της Αριστεράς.[83] Προφανώς για το συμβάν είχαν ερωτηθεί μόνον οι Τουρκόφωνοι κάτοικοι του χωριού κι όχι οι συγχωριανοί τους Πόντιοι, οι οποίοι βρίσκονταν σε σοβαρή αντιπαλότητα μεταξύ τους από την προπολεμική ήδη περίοδο.[84] Όμως απεσταλμένος της Ιεράς Μητροπόλεως για επιτόπια συλλογή μαρτυριών κατέθεσε ότι την άτυχη φόνευσαν «Πουλικοί».[85] Σημερινές προφορικές πηγές θεωρούν ως θύτη ένα στενό συγγενή της για προσωπικούς και μόνο λόγους.[86] Μία ακόμη γυναίκα την ίδια περίοδο στο αυτό μέρος έχασε τη ζωή της πέφτοντας σε φρέαρ του Άνω Μαχαλά[87] –την έσπρωξαν ισχυρίζονται μερικοί…

ΚΛΙΣΗ ΕΠΙ ΔΕΞΙΑ

…Προς προσπορισμόν χρημάτων νέοι κι άνδρες της περιοχής κατετάγησαν στη Χωροφυλακή ως οπλίτες άνευ θητείας, εργασία που ενείχε κινδύνους αφού οι Σταθμοί Χωροφυλακής βάλλονταν με μανία από τους αντάρτες κι επιπλέον οι χωροφύλακες συνόδευαν τμήματα Στρατού σε επιχειρήσεις. Σε μία από αυτές προφανώς έχασε τη ζωή του στα Ασπρόγεια ένας 44χρονος χωροφύλακας, Πρόσφυγας από το Κερμένι της Θράκης και κάτοικος του χωριού Λακκιά.[100]

Στη Χωροφυλακή εντάχθηκαν επίσης για προφύλαξη από τους αντάρτες ή εξαιτίας της έλξη που ασκούν τα όπλα…

Πόσοι από τους νεολαίους της ΕΒΕΝ έφεραν όπλα δεν έγινε γνωστό ούτε ξέρει κανείς αν στους 50 «εξοπλισμένους μοναρχοφασίστες» που αναφέρονται στο Φιλώτα (κι άλλοι ισάριθμοι στη Λακκιά) την άνοιξη του 1947[106] συμπεριλαμβάνονταν κι ΕΒΕΝίτες.

Όπως ήδη αναφέρθηκε το Σεπτέμβριο του 1946 το 64% των ψηφοφόρων του σημερινού Δήμου Φιλώτα υποστήριξαν το Βασιλέα, ο οποίος επέστρεψε στην Ελλάδα. Τον επόμενο μήνα η επίσημη εμφάνιση των ανταρτών κάτω από τη σημαία του ΔΣΕ επιχείρησε να σπρώξει, όπως περίπου κατά την παρελθούσα Κατοχή, ακόμη μία φορά τη μάζα στην κόψη δύο κόσμων, της Κυβέρνησης από το ένα μέρος, των ανταρτών από το άλλο. Με μία όμως διαφορά και δύο ομοιότητες: η κυβέρνηση ήταν εκλεγμένη, ενώ οι αντάρτες (για δεύτερη φορά) όχι…

Δηλώσεις αποκήρυξης από μέλη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Η πρώτη, νεαρή καθοδηγήτρια από το Φιλώτα, μετανάστευσε έπειτα στην Αμερική, για να ξεφύγει ίσως από διαμαρτυρίες πρώην συντρόφων της.

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΥΡΙΩΣ ΕΜΦΥΛΙΟ

…Αντικομουνιστές της Θεσσαλονίκης φθάνοντας στα τέλη του 1947 στο Αμύνταιο και την Πτολεμαϊδα[115] επισκέφτηκαν φαίνεται και το Φιλώτα όπου είχαν γνωστούς ήδη από τη θητεία τους στον ΕΛΑΣ. …

«η αναβάπτισις εκ του αμαρτωλού παρελθόντος» νεαρής Θρακιώτισσας, πρώην καθοδηγήτριας του ΕΑΜ και κόρης του κατοχικού Επιτρόπου του Λαϊκού Δικαστηρίου του οικισμού. Έχοντας υπογράψει νωρίτερα δήλωση αποκήρυξης του ΚΚΕ[119] η ανανήψασα «εστιγμάτισε την εγκληματικήν θηριωδίαν των συμμοριτών».[120] Αμέσως μετά μετανάστευσε στην Αμερική[121] χαράζοντας μιαν εντελώς νέα ζωή. …

Το καλοκαίρι του 1948 οι αντάρτες έδειξαν αξιοσημείωτη δραστηριότητα στα πεδινά της Εορδαίας κτυπώντας γειτονικούς σχετικά οικισμούς: το Ανατολικό την 22α και 30ή Ιουνίου, τους Πύργους, ακόμη και την κωμόπολη της Πτολεμαΐδας στις 22 και 29 Ιουνίου 48).[122] Την 19η Ιουλίου ήλθε η σειρά της Λακκιάς με τα δυσπόρθητα, οχυρωμένα φυλάκιά της και την απόφαση των κατοίκων της να αντισταθούν. Οι αντάρτες επιτέθηκαν στον οικισμό. Ένα αντάρτικο μουλάρι φορτωμένο με νάρκες στάλθηκε επάνω σε ένα πολυβολείο των αμυνομένων κι εξερράγη φονεύοντας έναν 47χρονο ΜΑΥ και τραυματίζοντας άλλους τρεις,[123] όμως ο οικισμός τελικά δεν κατελήφθη. Ήταν μία πρώτη, αναγνωριστική προφανώς, κρούση τους.

Από τις συχνές βραδινές επισκέψεις των ανταρτών εμπνεύστηκαν «αιμοσταγή τέρατα»,[124] μάλλον χωρικοί που προς εύκολην απόκτησιν χρημάτων φόνευσαν ένα σεπτεμβριανό δειλινό του 1948[125] ένα ζεύγος από το Νόστιμο Καστοριάς μαζί με τον έφηβο υπάλληλό τους. Τα θύματα διατηρούσαν μύλο στη μισγάγκεια του ρέματος που κατηφόριζε από τα Κομνηνά για να χυθεί στον ποταμό Σουλού ( Ίρμαχ) στη θέση Κιλότ του Πελαργού.[126] Δεν ήταν άγνωστα τέτοιας αγριότητας γεγονότα αφού επί Κατοχής με φόντο τη ληστεία είχε φονευθεί το βράδυ έξω από το σπίτι του από δύο κουκουλοφόρους τσαγκάρης στο Αντίγονο, Πρόσφυγας από τη Σινώπη.[127] Αν οι θύτες ήταν οι αυτοί, δεν έχει διευκρινιστεί.

Δύο ημέρες αργότερα τέσσερις γυναίκες και δύο άνδρες ανατινάχτηκαν, όταν το κάρο τους πάτησε νάρκη έξω από το Φιλώτα.[128] Ακόμη τέσσερις άνδρες από τη Λακκιά φονεύτηκαν οδεύοντας προς το Αμύνταιο[129] κι ένας 22χρονος Σμυρνιός ποιμένας από το Φαράγγι.[130] Στον Πελαργό έχασαν τη ζωή τους δύο κάτοικοι, Πόντιος από την Τραπεζούντα ο ένας στον Πάνω Μαχαλά, Τουρκόφωνος από τη Σεβάστεια ο άλλος στη θέση Σέρβιτσα.[131] Συνολικά 14 κάτοικοι της περιοχής έχασαν τη ζωή τους από το ναρκοπόλεμο.[132] Το ύπουλο όπλο έσπερναν αφειδώς οι αντάρτες,[133] αλλά αντί για το Στρατό, που διέθετε προπορευόμενους ναρκαλιευτές, εξόντωναν αμάχους παντού, στο δρόμο, το μονοπάτι, το χωράφι, αφού οι νάρκες δεν ξεχώριζαν γλώσσες, καταγωγές, εντάξεις και ιδεολογίες. Προφανώς χώνονταν για να εξοντωθούν συγκεκριμένα πρόσωπα, αλλά αντί αυτών τη νύφη πλήρωναν ανυποψίαστοι πολίτες. Ο πόλεμος είχε χάσει τον ευγενικό του χαρακτήρα, αν ποτέ τον είχε.

ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΔΙΝΗ

Την πρώτη, αναγνωριστική, επίθεση των ανταρτών εναντίον της Λακκιάς ακολούθησε δεύτερη τη νύκτα της 14ης Οκτωβρίου του 1948. Με κύριο στόχο τον αναφερόμενο οικισμό και δευτερεύοντα το Φιλώτα πλησίασε από την πλευρά του βάλτου το 589 τάγμα του ΔΣΕ.[134] Διοικητής του ο Σλαβομακεδόνας «Γαρέφης» από τον Άγιο Δημήτριο Καστοριάς, πρώην κομιτατζής κατά μια μαρτυρία,[135] κάτι όχι ασύνηθες για την εποχή, και διμοιρίτης έπειτα της σλαβόφωνης τοπικής γκρούπας ή τσέτας «Τερπόβσκι».[136] Η γκρούπα ελάμβανε εντολές από το ΣΝΟΦ και τα μέλη της φορώντας χακί ή πολιτικά ρούχα, προπαγάνδιζαν, διοργάνωναν πολιτικές συναντήσεις, καταχέριζαν διαφωνούντες και δολοφονούσαν «προδότες».[137] Το 1945 ο Γαρέφης «αυτοεξορίστηκε» στα Σκόπια από όπου επέστρεψε ως μαχητής μάλλον του ΝΟΦ ενσωματωθείς αργότερα στο ΔΣΕ. Κατά τους ανωτέρους του διέθετε μεν προσωπική παλικαριά, όχι όμως διοικητικές ικανότητες,[138] κάτι όχι αφύσικο αφού τότε διήγε τη δεύτερη μόλις δεκαετία της ζωής του. Ήταν συνεπώς επόμενο να μην έχει εξαιρετικές επιτυχίες σε πεδινές κρούσεις εναντίον οχυρωμένων στόχων, επιχειρήσεις όπου η πείρα λογιζόταν ανώτερη από τη θέληση ή τη φαντασία.

Το τάγμα του Γαρέφη, στην ουσία ενισχυμένη διλοχία,[139] επιτέθηκε στη Λακκιά και το Φιλώτα, απομονώνοντας παράλληλα τη φρουρά του Αμυνταίου με βολές όλμων.[140] Προς προστασίαν τόσο ο ΣΧ όσο και οι Μάυδες του Φιλώτα αμύνθηκαν αρχικά μέσα στα φυλάκιά τους, έπειτα όμως πιεζόμενοι αποχώρησαν προς τον κάμπο. Όταν κατέφθασε από την Πτολεμαΐδα προς ενίσχυσιν μονάδα στρατιωτικού ιππικού, οι αντάρτες αποχώρησαν.[141] Τραυματίστηκαν 3 στρατιώτες, ενώ οι αντάρτες, κατά την άποψη των αντιπάλων τους, είχαν 4 νεκρούς και τραυματίες.[142] Παράλληλα οι νυκτερινοί επισκέπτες δεν λησμόνησαν να πάρουν μαζί τους τρόφιμα, ιδίως κασέρι, από τις οικίες ή τα καταστήματα του χωριού[143] και φυσικά επίστρατους, 3 νέες κι 7 άνδρες,[144] όσους βρήκαν.

Το μεθεπόμενο βράδυ οι ίδιοι αντάρτες επιτέθηκαν ακόμη μία φορά εναντίον της Λακκιάς, έχοντας πληροφορίες ότι οι κεφαλές των Μάυδων έλειπαν στην Κοζάνη και τη Φλώρινα όπου είχαν πάει να ζητήσουν οπλισμό. Έφθασαν ως το μέσο του οικισμού, έκαψαν κι ανατίναξαν το σχολείο και την εκκλησία με όλμους.[145] Η μάχη συνεχίστηκε και την επόμενη ημέρα, αλλά με τη διμελή τους διοίκηση (έναν ανθυπολοχαγό του Στρατού κι έναν οπλαρχηγό -σιδηρουργό) οι κάτοικοι κατάφεραν να αμυνθούν κι έπειτα να αποχωρήσουν σώοι προς το Αμύνταιο. Μοναδικό θύμα ένας ιδιότροπος 30χρονος[146] που δεν άνοιγε την οικία του στους αντάρτες με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να τον πυρπολήσουν μέσα ζωντανό.[147]

Το μένος του ΔΣΕ είχε εξαντληθεί εναντίον της Λακκιάς, όχι κατά του Φιλώτα,[148] όχι επειδή οι πρώτοι είχαν οπλιστεί κατά των ανταρτών λίαν ενθέρμως, αλλά διότι από τα υψώματα της Λακκιάς ελεγχόταν καλύτερα η περιοχή και ιδίως η συγκοινωνία μέσω του δημοσίου δρόμου. Την περιφερειακή αυτή υπεροχή επιζητούσαν οι αντάρτες που τη μεθεπόμενη νύχτα εισέβαλαν με μεγάλες δυνάμεις στην Πτολεμαΐδα.[149] Αποτέλεσμα πάντως των συνεχών ανταρτικών επιθέσεων ήταν η προσπάθεια της Ελληνικής Κυβερνήσεως να αγοράσει από τη Βρετανία όπλα, για να μοιραστούν στους οικισμούς, ιδιαίτερα της Βορείου Ελλάδος, η οποία τελικά επισήμως ναυάγησε.[150]

…Ο φόβος δεν ήταν φανταστικός. Ελάχιστους μήνες νωρίτερα, τον Οκτώβριο του 1948, Λακκιώτες που έστηναν ενέδρες έξω από τον οικισμό τους είχαν πέσει σε αντιενέδρα ανταρτών με αποτέλεσμα να φονευθούν δύο και να αιχμαλωτιστεί ένας τρίτος οπλίτης.[154] …

…Λίγοι από αυτούς τους νέους πείθονταν να μείνουν στο βουνό και οι περισσότεροι λιποτακτούσαν. Παραδείγματος χάριν ένας 17χρονος από τον Πελαργό έμεινε στο βουνό μόνον μιαν εβδομάδα,[162] ενώ άλλος ένας 25χρονος Πόντιος από το Μανιάκι έφθασε έως τα έμπεδα της Πρέσπας[163] για να επιστρέψει κι αυτός πίσω μετά. Εξαίρεση του κανόνα αποτελεί ένας Τουρκόφωνος εθελοντής Ελασίτης από το Αντίγονο που εντάχθηκε εθελοντικά στις τάξεις του ΔΣΕ, όταν χώρισε από τη σύζυγό του κι όχι τόσο επειδή πιέστηκε από τη Χωροφυλακή. Στην απουσία ιδεολογίας οφείλεται προφανώς η εκτέλεσή του από τους συναδέλφους του στο βουνό, όταν θεωρήθηκε ότι επιχειρούσε να λιποτακτήσει.[164]

Για να εξασφαλιστούν τα μετόπισθεν του Στρατού στις τελευταίες μάχες του Γράμμου και του Βιτσίου, εξορίστηκαν τον Ιούλιο του 1949 μαζικά κάτοικοι της περιοχής στη Μακρόνησο για ένα εξάμηνο. Από τη Βεγόρα ήταν 9 άνδρες, ανάμεσά τους κι ένας πρώην επιστρατευμένος Ελασίτης.[165]

Από τους οικισμούς του σημερινού Δήμου Φιλώτα φονεύτηκαν στην Αλβανία 23 άνδρες, στην Κατοχή 115 και στον κυρίως Εμφύλιο Πόλεμο 39. Αν από τους τελευταίους αφαιρεθούν 14 ως θύματα ναρκών, η περιοχή διήγε από το 1945 έως το 1949 σε καθεστώς ηρεμίας εν συγκρίσει με άλλους τόπους. Επρόκειτο για μία βαθύτατα συνειδητή επιλογή της πλειονότητας των κατοίκων να μείνουν στο πλευρό του πεδινού κράτους, μακριά από ορεινές περιπέτειες αποχωρισμών κι αποσχίσεων. Σε αυτή την επιλογή προφανώς οφείλεται το «γλέντι τρικούβερτο» που έστησαν οι κάτοικοι στην πλατεία του Φιλώτα την 28η Οκτωβρίου 1949, όταν όλα είχαν τελειώσει.[166]

http://blogs.sch.gr/thankall/?p=898